CHIẾN LƯỢC MARKETING XANH TRONG TRUYỀN THÔNG THỜI ĐẠI 5.0
Đào Thị Thu Hiền
Khoa Quản trị kinh doanh, Đại học Nguyễn Tất Thành
Email: dtthien@ntt.edu.vn
Tóm tắt
Marketing xanh trong Truyền thông nhằm mục đích tác động đến quyết định mua hàng của những người tiêu dùng quan tâm đến phong trào xanh. Ngoài lợi thế về sản phẩm và hình ảnh thương hiệu, các doanh nghiệp đem đến sự tiện lợi trong giao dịch của người tiêu dùng thông qua việc ứng dụng công nghệ của xã hội 5.0. Thông qua phương pháp nghiên cứu định tính, nghiên cứu giới thiệu về marketing xanh và ý nghĩa của việc áp dụng chiến lược marketing xanh trong các doanh nghiệp hiện nay.
Từ khóa: Marketing xanh, xã hội 5.0
1. GIỚI THIỆU
Công nghệ thông tin vẫn liên tục đổi mới để hỗ trợ cuộc sống của con người. Trong khi nhiều người vẫn nói về Công nghiệp 4.0 với việc sử dụng Dữ liệu lớn (Big data), Trí tuệ nhận tạo (AI), rô bốt và những thứ khác thì thế giới đã ngạc nhiên trước tuyên bố của Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF – Davos Thụy Sĩ ngày 23 tháng 1 năm 2019) khi Thủ tướng đề cập đến tầm nhìn về Xã hội 5.0 và cho rằng dữ liệu sẽ kết nối Xã hội 5.0 để tăng trưởng trong tương lai
Công nghệ và toàn cầu hóa đã làm môi trường Marketing có những thay đổi căn bản, trong cả nền kinh tế và các quy định của chính phủ (Melnyk et al., 2019). Những tình huống và điều kiện này là cơ sở xuất hiện những hành vi của người tiêu dùng (Duarte & Cruz-Machado 2017). Để chiến thắng trong cạnh tranh, các doanh nghiệp phải phản ứng nhanh chóng với những thay đổi của nhu cầu, thỏa mãn mọi nhu cầu và mong muốn của khách hàng bởi vì Marketing là hướng đến khách hàng. Người tiêu dùng rất lo ngại về nguồn tài nguyên hạn chế trên trái đất, sức khỏe và sự suy thoái môi trường, vì vậy họ bắt đầu xem xét những thứ thân thiện với môi trường hơn (Zafar et al. 2020).
Marketing xanh là một hoạt động Marketing đặt ra các vấn đề về môi trường (Zafar và cộng sự. 2020). Quá trình thực hiện các hoạt động sản xuất của doanh nghiệp thường tác động đến sự suy thoái môi trường, do đó marketing xanh được coi là một sự đổi mới về vấn đề này. Thuật ngữ “Marketing xanh” được đưa ra vào cuối những năm 1980 và đầu những năm 1990 bởi Hiệp hội Marketing Hoa Kỳ (AMA), tổ chức hội thảo đầu tiên với chủ đề “Marketing sinh thái”. Mục tiêu của Marketing xanh không chỉ là thu lợi nhuận như mục tiêu chính của các doanh nghiệp mà còn là đóng góp cho môi trường hoặc những vấn đề liên quan đến tính bền vững (Papadopoulos et al. 2010). Doanh nghiệp dự kiến sẽ khuyến khích những thói quen tốt của người tiêu dùng quan tâm đến môi trường như tiết kiệm giấy, sử dụng giấy đã qua sử dụng, tiết kiệm năng lượng cho cuộc sống hiện tại và tương lai. Doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm thân thiện với môi trường để đáp ứng nhu cầu của khách hàng và mối quan tâm của họ đối với tính bền vững của môi trường (Chan et al. 2012). Xem xét một số khía cạnh như sự quan tâm ngày càng tăng đến các vấn đề môi trường và khan hiếm tài nguyên thiên nhiên, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp được coi là cần thiết để nâng cao nhận thức về việc phát triển các khái niệm Marketing xanh hoặc các khái niệm tương tự như Marketing bền vững và Marketing môi trường.
2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu này là nghiên cứu định tính, thông qua việc tập hợp, phân tích các nghiên cứu trước đây về marketing xanh và truyền thông trong xã hội 5.0, tổng hợp thành một nghiên cứu mới nhằm giới thiệu về marketing xanh và ý nghĩa của việc áp dụng chiến lược marketing xanh trong các doanh nghiệp.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Khái niệm Marketing xanh
Theo AMA, Marketing xanh là hoạt động Marketing sản phẩm có tính đến an toàn với môi trường (Wahab 2018). Do đó, Marketing xanh bao gồm hầu hết tất cả các hoạt động của doanh nghiệp, bao gồm đổi mới sản phẩm, quy trình sản xuất, bao bì sản phẩm và quảng cáo. Marketing xanh là một từ đồng nghĩa với các thuật ngữ khác như Marketing sinh thái, Marketing môi trường và Marketing bền vững. Về cơ bản, thuật ngữ này đề cập đến việc sử dụng các vấn đề sinh thái hoặc bảo tồn môi trường trong việc chuẩn bị hỗn hợp Marketing, đặc biệt là trong các yếu tố quảng cáo (Katrandjiev 2016). Theo Jacquelyn Ottman, từ quan điểm tổ chức, các cân nhắc về môi trường nên được tích hợp vào tất cả các khía cạnh Marketing (Osman et al. 2016). Prakash (2002) nói rằng thuật ngữ “Marketing xanh” đề cập đến “các địa điểm để quảng bá sản phẩm bằng cách sử dụng các tuyên bố về môi trường hoặc về hệ thống, chính sách và quy trình của các doanh nghiệp sản xuất hoặc bán chúng.” Prakash (2002) định nghĩa marketing môi trường là “thu được lợi nhuận từ việc xác định và cung cấp các mong muốn và nhu cầu của người tiêu dùng trong khi nhận biết và giảm thiểu các tác động đến môi trường.” Khái niệm quan trọng của hai tuyên bố về Marketing xanh hoặc Marketing môi trường là một chiến lược quảng bá nhằm thu được lợi ích dựa trên các tuyên bố về sản phẩm thân thiện với môi trường. Sự phát triển của khái niệm Marketing xanh được bắt đầu bởi sự phát triển nhận thức của người tiêu dùng về các vấn đề môi trường, dẫn đến sự xuất hiện của khái niệm tiêu dùng xanh (Peattie 2004)
Xã hội 5.0
Chính phủ Nhật Bản định nghĩa xã hội 5.0 là một xã hội lấy con người làm trung tâm, có thể cân bằng giữa tiến bộ kinh tế với việc giải quyết các vấn đề xã hội bằng cách sử dụng một hệ thống tích hợp thế giới ảo và vật lý (Harayama 2018). Trong xã hội 5.0, các giá trị mới được tạo ra thông qua đổi mới sẽ xóa bỏ khoảng cách về khu vực, tuổi tác, giới tính và ngôn ngữ. Bằng cách này, có thể đạt đến một xã hội có thể tăng cường phát triển kinh tế và tìm ra giải pháp cho các vấn đề xã hội. Tuy nhiên, thành tựu này có thể gặp phải các khó khăn hoặc trở ngại, và Nhật Bản đã sẵn sàng đối mặt trực tiếp để trở thành quốc gia đầu tiên trên thế giới có thể đưa ra mô hình xã hội tương lai. Fukuyama (2018) rằng xã hội 5.0 nhằm mục đích tạo ra một xã hội nơi mọi người tận hưởng cuộc sống một cách đầy đủ nhất. Tăng trưởng kinh tế và phát triển công nghệ tồn tại vì mục tiêu đó chứ không phải vì sự thịnh vượng của một số ít người, quốc gia. Mặc dù xã hội 5.0 bắt nguồn từ Nhật Bản, nhưng mục tiêu của nó không chỉ vì phúc lợi của một quốc gia. Các khuôn khổ và công nghệ được phát triển sẽ góp phần giải quyết các thách thức của xã hội trên toàn thế giới.
Các tính năng xanh trong truyền thông Marketing
Marketing đã được định vị chiến lược trong quá trình kinh doanh, bằng cách chọn đúng thị trường, quản lý kinh doanh hiệu quả, cũng được hỗ trợ bởi hiệu quả của truyền thông Marketing giúp quy trình kinh doanh vận hành tốt đáng kể (Kumar 2013). Nếu được thực hiện đúng cách, truyền thông có thể trở thành mũi nhọn trong Marketing, bởi vì truyền thông có thể khơi dậy sự quan tâm mua hàng của cộng đồng mục tiêu. Belch & Belch (2012) nói rằng truyền thông Marketing nhằm đạt được ba giai đoạn thay đổi của người tiêu dùng, đó là:
1) Giai đoạn thay đổi kiến thức: Những thay đổi về kiến thức cho thấy rằng người tiêu dùng biết sự tồn tại của sản phẩm, sản phẩm được tạo ra để làm gì và sản phẩm là của ai nhắm mục tiêu đến; do đó, thông điệp được truyền tải tập trung nhiều hơn vào việc cung cấp thông tin về sản phẩm.
2) Giai đoạn thay đổi thái độ: Thái độ biểu thị phán đoán, cảm xúc và khuynh hướng của một người tương đối nhất quán với một đối tượng hoặc ý tưởng. Giai đoạn thay đổi thái độ có liên quan đến tác động của truyền thông Marketing đến đánh giá của người tiêu dùng về một sản phẩm. Có ba thành phần của yếu tố thái độ, cụ thể là (Duffett 2015):
a) Thành phần nhận thức (niềm tin thương hiệu): sự tin tưởng và kiến thức của người tiêu dùng về các đối tượng xanh đang được cung cấp;
b) Thành phần tình cảm: tình cảm phản ánh cảm xúc của một người đối với một đối tượng (đánh giá thương hiệu), cho dù đối tượng đó là muốn hay thích.
c) Thành phần hành vi (ý định mua): phản ánh xu hướng và hành vi thực tế đối với một đối tượng, trong đó các thành phần này cho thấy xu hướng thực hiện hành động.
Sự thay đổi thái độ được xác định bởi ba yếu tố được gọi là thay đổi thái độ ba thành phần, đó là nhận thức (kiến thức), tình cảm (cảm giác) và ý thức (hành vi). Nếu ba thành phần này chỉ ra xu hướng hướng tới một sự thay đổi (nhận thức, tình cảm và sự đồng tình), thì có thể sẽ có một sự thay đổi trong thái độ. Mọi quyết định mua hàng đều liên quan đến bảy thành phần: loại sản phẩm, hình thức của sản phẩm, thương hiệu, người bán, số lượng sản phẩm, thời điểm mua và phương thức thanh toán được sửa đổi để phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng xanh. Ngoài các tính năng của sản phẩm và hình ảnh thương hiệu, các doanh nghiệp cũng phải nghĩ đến sự thuận tiện trong giao dịch với người tiêu dùng. Người tiêu dùng cân nhắc các lựa chọn thanh toán khác nhau để thực hiện các giao dịch dễ dàng hơn; nói cách khác, có một yếu tố thúc đẩy dịch vụ tăng tốc thông qua các sửa đổi kinh doanh phức tạp hơn, cụ thể là việc áp dụng thời đại Xã hội 5.0.
3) Giai đoạn thay đổi hành vi: Thay đổi hành vi nhằm mục đích ngăn cản người tiêu dùng chuyển sang sản phẩm khác và quen với việc sử dụng chúng. Nói chung, có ba giai đoạn chính để phân cấp các hiệu ứng trong thực hành truyền thông Marketing. Đây có thể được coi là các giai đoạn và vị trí mà khách hàng hoặc khán giả phản hồi và hiểu sản phẩm từ kết quả tương tác của họ thông qua truyền thông Marketing.
Xác định chiến lược Marketing xanh thông qua truyền thông Marketing trong thế giới kinh doanh trong thời đại xã hội 5.0.
Các chiến lược Marketing xanh bao gồm phát triển sản phẩm dựa trên cơ sở xanh, các kênh/cửa hàng phân phối xanh, khuyến mại xanh, giá xanh và tiêu dùng xanh. Như vậy, các doanh nghiệp thực hiện các chiến lược và chiến thuật marketing thân thiện với môi trường sẽ có lợi thế cạnh tranh hơn so với các doanh nghiệp không thực hiện chúng. Hơn nữa, các hoạt động truyền thông Marketing được thực hiện phải bao gồm các yếu tố dưới đây:
1) Việc sử dụng quảng cáo thân thiện môi trường: Quảng cáo là truyền thông đại chúng thông qua báo, tạp chí, đài phát thanh, truyền hình và các phương tiện truyền thông khác hoặc truyền thông trực tiếp được thiết kế đặc biệt cho khách hàng và người dùng giữa các doanh nghiệp (doanh nghiệp với doanh nghiệp). Cùng với phong trào xanh toàn cầu ngày càng tăng và sự quan tâm của công chúng đến các vấn đề môi trường, nhiều doanh nghiệp đã chọn quảng cáo thân thiện môi trường thông qua các phương tiện điện tử thay báo in như một kỹ thuật để giới thiệu sản phẩm của họ đến người tiêu dùng có trách nhiệm với môi trường. Quảng cáo thân thiện môi trường nhằm tác động đến hành vi mua hàng của người tiêu dùng bằng cách khuyến khích họ mua các sản phẩm không gây hại đến môi trường và hướng sự chú ý của họ đến những hậu quả tích cực của hành vi mua hàng đối với bản thân và môi trường.
2) Xúc tiến bán hàng thông qua hệ thống web và sử dụng điện toán đám mây: Xúc tiến bán hàng bao gồm tất cả các hoạt động Marketing nhằm kích thích mua nhanh sản phẩm hoặc mua hàng trong thời gian ngắn. Việc hỗ trợ công nghệ thông tin trong kinh doanh đòi hỏi chi phí cao cho việc mua sắm phần cứng, phần mềm và nguồn nhân lực; do đó, giải pháp để giảm chi phí mua sắm cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin mà không làm giảm chất lượng là sử dụng điện toán đám mây. Đây là một hệ thống được sử dụng để cung cấp các dịch vụ thông tin tích hợp, giúp người dùng dễ dàng tìm thấy sản phẩm phù hợp hơn (Fouad 2019).
3) Sử dụng Dữ liệu lớn trong Quan hệ công chúng: Quan hệ công chúng là tất cả các giao tiếp có kế hoạch, cả thông tin trong và ngoài nước, giữa một tổ chức và tất cả các bên liên quan để đạt được các mục tiêu cụ thể dựa trên sự hiểu biết lẫn nhau. Dữ liệu lớn có thể được sử dụng để duy trì quan hệ công chúng, vì nó được cho là một cách thông minh để quản lý thông tin bên trong và bên ngoài và cho phép một tổ chức cải thiện việc ra quyết định và đạt được các mục tiêu tổ chức tốt hơn (Fouad 2019). Các doanh nghiệp tham gia vào lĩnh vực kinh doanh chủ yếu hướng tới việc đạt được tỷ suất lợi nhuận cao nhất có thể (theo định hướng lợi nhuận). Nhiều loại thông tin quan trọng có thể được tạo ra từ dữ liệu lớn có thể hỗ trợ quá trình ra quyết định cho các nhà lãnh đạo doanh nghiệp như sau:
- Biết được phản ứng của công chúng đối với các sản phẩm được bán trên thị trường thông qua phân tích hành động/thái độ trên mạng xã hội;
- Giúp các doanh nghiệp đưa ra quyết định chính xác hơn dựa trên dữ liệu;
- Giúp cải thiện hình ảnh của doanh nghiệp trong mắt khách hàng;
- Lập kế hoạch kinh doanh, bằng cách biết hành vi của khách hàng, chẳng hạn như trong các ngành viễn thông và ngân hàng; Biết được xu hướng thị trường và mong muốn của người tiêu dùng.
4) Bán hàng cá nhân thông qua hệ thống Kỹ thuật website: Bán hàng cá nhân là giao tiếp trực tiếp giữa người bán và người mua tiềm năng (giao tiếp giữa người với người). Trong trường hợp này, người bán tìm cách giúp đỡ hoặc thuyết phục người mua tiềm năng mua sản phẩm được cung cấp. Các sản phẩm được cung cấp sẽ sử dụng hệ thống quảng cáo tĩnh để quảng cáo các sản phẩm được trưng bày trên trang web của doanh nghiệp. Tất cả các hoạt động giao dịch có thể được thực hiện bằng cách sử dụng phát triển hệ thống dựa trên kỹ thuật web nhằm mục đích tạo ra các ứng dụng web chất lượng cao.
5) Mở rộng không gian thị trường: Bán hàng trực tiếp là nỗ lực của doanh nghiệp trong việc giao tiếp trực tiếp với khách hàng mục tiêu để tạo phản hồi và/hoặc giao dịch bán hàng. Dựa trên không gian thị trường, phạm vi tiếp cận mở rộng ra ngoài ranh giới của thị trường truyền thống và có thể di chuyển từ vị trí này sang vị trí địa lý khác. Khi đó, các giao dịch mua và bán có thể diễn ra ở bất cứ đâu để cải thiện sự thuận tiện của khách hàng và giảm chi phí giao dịch
Ý nghĩa Chiến lược Marketing Xanh trong kinh doanh
Cách tiếp cận Marketing xanh đối với lĩnh vực sản phẩm giúp tăng cường sự tích hợp các vấn đề môi trường trong tất cả các khía cạnh hoạt động của doanh nghiệp, từ xây dựng chiến lược, lập kế hoạch, biên soạn, đến sản xuất và phân phối cho khách hàng. Mục tiêu của Marketing xanh không chỉ là thu lợi nhuận như mục tiêu chính của các doanh nghiệp mà còn đóng góp cho môi trường hoặc những vấn đề liên quan đến tính bền vững. Sau đây là ý nghĩa của chiến lược Marketing xanh thời đại xã hội 5.0:
1) Thu hút sự chú ý của thị trường mục tiêu mới, cụ thể là người tiêu dùng xanh. Marketing xanh xuất hiện do nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của tính bền vững môi trường. Nhận thức cộng đồng này khơi dậy những gì được gọi là chủ nghĩa tiêu dùng xanh. Chủ nghĩa tiêu dùng xanh là sự tiếp nối của phong trào chủ nghĩa tiêu dùng toàn cầu bắt đầu với nhận thức của người tiêu dùng về quyền của họ để có được các sản phẩm khả thi, an toàn và thân thiện với môi trường (Handayani 2017). Người tiêu dùng xanh tin rằng với tư cách là cá nhân, mỗi người tiêu dùng có thể đóng góp hiệu quả vào việc bảo vệ môi trường. Do đó, họ cảm thấy rằng nhiệm vụ bảo vệ môi trường không nên phó mặc cho chính phủ, doanh nghiệp, môi trường và các nhà khoa học vì người tiêu dùng cũng có thể đóng một vai trò nào đó.
2) Nâng cao chất lượng sản phẩm xanh. Nhìn chung, sản phẩm xanh là nỗ lực giảm thiểu chất thải. Sản phẩm xanh phải có chất lượng sản phẩm lâu dài, không dễ bị hư hỏng, không chứa độc tố, được làm từ vật liệu có thể tái chế và có bao bì tối giản (Fuiyeng & Yazdanifard 2015). Sản phẩm xanh không được tác động lớn đến sự suy thoái môi trường và những gì phải được xem xét về sản phẩm là giá cả, chất lượng, độ an toàn và tính khả dụng của sản phẩm. Người tiêu dùng sẽ trả nhiều tiền hơn cho các sản phẩm xanh. Giá cao hơn giá trung bình đã định trước chỉ có thể được bán bằng cách tăng thêm giá trị cho sản phẩm. Đảm bảo chất lượng sản phẩm là điều cơ bản và phải được truyền đạt một cách thuyết phục. Chất lượng được đánh giá bởi một số tính năng, bao gồm hiệu suất, ngoại hình, cảm giác, sự thoải mái và độ bền của một sản phẩm.
3) Tạo điều kiện thúc đẩy xanh. Khuyến mại trong Marketing hỗn hợp đóng một vai trò quan trọng. Chương trình khuyến mại phản ánh các hoạt động truyền đạt các tính năng của sản phẩm và thuyết phục người tiêu dùng mua chúng. Thông tin một sản phẩm và dịch vụ có thể thực hiện bằng quảng cáo, quan hệ công chúng, Marketing trực tiếp và khuyến mại tại chỗ. Người bán sản phẩm xanh thông minh nên nhấn mạnh sự tin cậy của các sản phẩm thân thiện với môi trường bằng cách sử dụng Marketing bền vững. Các doanh nghiệp quan tâm đến người tiêu dùng và môi trường sẽ thực hiện truyền thông bền vững sâu rộng để tăng cường hiểu biết của công chúng về các sản phẩm thân thiện với môi trường mà họ bán. Các thuật ngữ như không chứa hóa chất, có thể tái chế, thân thiện với tầng ozon và thân thiện với môi trường là những nội dung của Marketing xanh. Chìa khóa thành công của Marketing xanh là uy tín. Thông tin phải được truyền đạt một cách mạch lạc và nhất quán cho khách hàng và các bên liên quan khác
4) Nâng cao nhận thức về các tính năng và khía cạnh của sản phẩm thân thiện với môi trường. Với một chiến lược truyền thông Marketing tốt bao gồm các thông điệp hấp dẫn, cung cấp thông tin thích hợp và các hiệu quả mong muốn, các mục tiêu của doanh nghiệp có thể đạt được. Marketing xanh đề cập đến sự thỏa mãn nhu cầu, mong muốn của khách hàng liên quan đến tính bền vững và bảo tồn môi trường. Việc thực hiện công cụ chính sách này đóng một vai trò quan trọng trong việc thay đổi hành vi mua hàng của người tiêu dùng để mua các sản phẩm thân thiện với môi trường, do đó giảm các tác dụng phụ về môi trường trong quá trình sản xuất (Fuiyeng & Yazdanifard 2015)
4. KẾT LUẬN
Marketing xanh kết hợp các hoạt động khác nhau, bao gồm sửa đổi sản phẩm, quy trình sản xuất, đóng gói sản phẩm và quảng cáo. Dựa trên mô tả ở trên, có thể kết luận như sau:
Mục tiêu của truyền thông Marketing trong Marketing xanh là tác động đến quyết định mua hàng của những người tiêu dùng quan tâm đến phong trào xanh. Mọi quyết định mua hàng đều liên quan đến bảy thành phần: loại sản phẩm, hình thức của sản phẩm, thương hiệu, người bán, số lượng sản phẩm, thời điểm mua và phương thức thanh toán được sửa đổi để phù hợp với nhu cầu của người tiêu dùng xanh. Ngoài tính năng sản phẩm và hình ảnh thương hiệu, các doanh nghiệp cũng phải nghĩ đến sự tiện lợi trong giao dịch của người tiêu dùng. Người tiêu dùng cân nhắc các lựa chọn giao dịch khác nhau để tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp dựa trên nền tảng công nghệ trong xã hội 5.0. Truyền thông Marketing phải bao gồm các yếu tố sau: Việc sử dụng quảng cáo thân thiện môi trường, xúc tiến bán hàng thông qua hệ thống web và sử dụng điện toán đám mây, sử dụng Dữ liệu lớn trong quan hệ công chúng, bán hàng cá nhân thông qua hệ thống Kỹ thuật web và mở rộng không gian thị trường. Ý nghĩa của chiến lược Marketing xanh trong thế giới kinh doanh trong thời đại xã hội 5.0 nhằm thu hút sự chú ý của một thị trường mục tiêu mới, cụ thể là người tiêu dùng xanh, nâng cao chất lượng sản phẩm xanh, tạo điều kiện quảng bá xanh và nâng cao nhận thức về các sản phẩm thân thiện với môi trường. Trên cơ sở các kết luận trên, các doanh nghiệp nên tăng cường hơn nữa các hoạt động quảng bá và phát huy các giá trị của khái niệm thân thiện với môi trường mà họ muốn gắn vào sản phẩm.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Belch, G. E., & Belch, M. A. (2004). Advertising and promotion: An integrated marketing communications perspective 6th. New York: McGraw-Hil l.
Chan, H. K., He, H., & Wang, W. Y. (2012). Green marketing and its impact on supply chain management in industrial markets. Industrial marketing management, 41(4), 557-562. https://doi.org/10.1016/j.indmarman.2012.04.002
Duarte, S., & Cruz-Machado, V. (2017). Exploring linkages between lean and green supply chain and the industry 4.0. International conference on management science and engineering management,
Duffett, R. G. (2015). Effect of Gen Y’s affective attitudes towards Facebook marketing communications in South Africa. The Electronic Journal of Information Systems in Developing Countries, 68(1), 1-27. https://doi.org/10.1002/j.1681-4835.2015.tb00488.x
Fouad, F. (2019). The fourth industrial revolution is the AI revolution an academy prospective. Int J Inf, 8(5), 155-167. https://doi.org/10.30534/ijsait/2019/01852019
Fukuyama, M. (2018). Society 5.0: Aiming for a new human-centered society. Japan Spotlight, 27(5), 47-50.
Katrandjiev, H. (2016). Ecological marketing, green marketing, sustainable marketing: Synonyms оr аn evolution оf ideas. Economic Alternatives, 1(7), 71-82.
Kumar M, D. (2013). Does Green Marketing works with consumers? Wulfenia Journal, 20(3), 329-347.
Melnyk, L. H., Dehtyarova, I. B., Dehtiarova, I. B., Kubatko, O. V., & Kharchenko, M. O. (2019). Economic and social challenges of disruptive technologies in conditions of industries 4.0 and 5.0: the EU Experience. Mechanism of an Economic Regulation, 4, 32–42. https://doi.org/10.21272/mer.2019.86.04
Osman, A., Othman, Y. H., Salahudin, S. N., & Abdullah, M. S. (2016). The awareness and implementation of green concepts in marketing mix: A case of Malaysia. Procedia Economics and Finance, 35, 428-433. https://doi.org/10.1016/s2212-5671(16)00053-8
Papadopoulos, I., Karagouni, G., Trigkas, M., & Platogianni, E. (2010). Green marketing: The case of Greece in certified and sustainably managed timber products. EuroMed Journal of business, 5(2), 166-190. https://doi.org/10.1108/14502191011065491
Peattie, K. (2001). Towards sustainability: the third age of green marketing. The marketing review, 2(2), 129-146. https://doi.org/10.1362/1469347012569869
