Nhân loại đang bị ảnh hưởng hơn bao giờ hết bởi nhân tố môi trường và trách nhiệm xã hội của quốc gia, tổ chức, doanh nghiệp đối với với nó. Đứng trước bối cảnh các nguồn tài nguyên ngày càng cạn kiệt, tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa nhanh dẫn đến gia tăng phát thải khí nhà kính, suy giảm chất lượng môi trường, biến đổi khí hậu gây hậu quả ngày càng nghiêm trọng, mô hình phát triển kinh tế thẳng (hay kinh tế tuyến tính) đã không còn phù hợp. Tại sao kinh tế tuyến tính không còn phù hợp? Bởi vì kinh tế thẳng (hay kinh tế tuyến tính) là khái niệm được sử dụng trong các nền kinh tế trước đây. Nền kinh tế tuyến tính vận hành như một dòng chảy, biến các nguồn tài nguyên thiên nhiên thành các vật liệu và sản phẩm cơ bản rồi bán ra thông qua một loạt những bước tạo thêm giá trị gia tăng, theo xu hướng bán được càng nhiều càng tốt, dẫn tới sự hoang phí khi sử dụng các nguồn tài nguyên trong các thị trường thường đã bão hòa. Để thay thế cho mô hình kinh tế tuyến tính một khái niệm mới đã được tác giả Pearce và Turner sử dụng lần đầu năm 1990 trong cuốn sách “Kinh tế Tài nguyên và Môi trường” có tên gọi là kinh tế tuần hoàn (Circular Economy). Nó được dùng để chỉ mô hình kinh tế mới dựa trên nguyên lý cơ bản “mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác”, hoàn toàn không giống với cách nhìn của nền kinh tế tuyến tính truyền thống. Đến nay, tuy vẫn có những tài liệu đưa ra các khái niệm khác nhau do cách tiếp cận từ các góc độ nghiên cứu và ứng dụng có tính đặc thù riêng. Tuy nhiên định nghĩa được nhiều quốc gia và các tổ chức quốc tế thừa nhận rộng rãi là: “Kinh tế tuần hoàn là một hệ thống có tính khôi phục và tái tạo thông qua các kế hoạch và thiết kế chủ động. Nó thay thế khái niệm kết thúc vòng đời của vật liệu bằng khái niệm khôi phục, chuyển dịch theo hướng sử dụng năng lượng tái tạo, không dùng các hóa chất độc hại gây tổn hại tới việc tái sử dụng và hướng tới giảm thiểu chất thải thông qua việc thiết kế vật liệu, sản phẩm, hệ thống kỹ thuật và cả các mô hình kinh doanh trong phạm vi của hệ thống đó” (Ellen MacArthur Foundation, 2012). Từ định nghĩa trên có thể thấy, kinh tế tuần hoàn là một hệ thống, trong đó các tài nguyên được tận dụng lại hoặc tái sử dụng, các dòng phế liệu được biến thành đầu vào để tiếp tục sản xuất. Hoạt động này đã được thúc đẩy bởi quá trình đô thị hóa nhanh chóng, biến đổi khí hậu, tiến bộ công nghệ và nhu cầu ngày càng tăng đối với các nguồn tài nguyên thiên nhiên có hạn. Như vậy, nền kinh tế tuần hoàn là một chu trình sản xuất khép kín, hướng tới việc kết nối điểm cuối của đường thẳng ấy trở lại với điểm đầu, trở thành một vòng tuần hoàn của vật chất các chất thải được quay trở lại, trở thành nguyên liệu cho sản xuất, từ đó giảm mọi tác động tiêu cực đến môi trường, bảo vệ hệ sinh thái và sức khỏe con người.
Trong bối cảnh hiện nay, việc chuyển đổi từ kinh tế thẳng sang kinh tế tuần hoàn là thiết yếu đối với tất cả các quốc gia trên thế giới, không ngoại trừ Việt Nam. Bốn lý do chính mà bắt buộc diễn ra sự chuyển đổi này bao gồm: (1) Sự gia tăng nhu cầu về nguyên liệu thô, trong khi nguồn nguyên liệu này ngày càng cạn kiệt, đặc biệt đối với nguồn tài nguyên khoáng sản, nguồn tài nguyên không thể tái tạo được; (2) Sự phụ thuộc vào các nước khác, đặc biệt các quốc gia phụ thuộc nước khác về nguyên liệu thô. Sự phụ thuộc này dẫn đến căng thẳng về chính trị toàn cầu; (3) Tác động đến sự biến đổi khí hậu (phát thải các khí nhà kính, đặc biệt là CO2) làm gia tăng quá trình biến đổi khí hậu cực đoan, gây nên các hậu quả cực kỳ nghiêm trọng. Sự chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn với mục tiêu sử dụng năng lượng bền vững sẽ làm giảm quá trình biến đổi khí hậu; (4) Tạo ra các cơ hội kinh tế, đặc biệt đối với doanh nghiệp và khoa học trong lĩnh vực việc đổi mới, thiết kế, tái chế và sáng tạo.
Kinh tế tuần hoàn trở thành nhu cầu cấp bách và xu thế tất yếu. Phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn quan trọng vì nó giúp thúc đẩy phát triển bền vững, đồng thời góp phần thực hiện các cam kết về giảm phát thải, trung hòa carbon, mang lại nhiều lợi ích cho quốc gia và doanh nghiệp. Tại Việt Nam, từ những năm 1980 đã có một số mô hình kinh tế theo hướng kinh tế tuần hoàn, như mô hình vườn – ao – chuồng (VAC). Có thể coi đây gần như là một mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp dù chưa hoàn thiện và áp dụng chủ yếu ở quy mô nhỏ. Nó cũng bước đầu cho thấy hiệu quả, lợi ích của kinh tế tuần hoàn. Ngoài ra, các khái niệm “khu công nghiệp sinh thái – ecological industrial zone”, “sản xuất sạch hơn – Cleaner production”, “Không phát thải – zero emission”, tái chế, tái sử dụng, tái sản xuất – một phần của kinh tế tuần hoàn cũng được đề cập nhiều trong thời gian qua. Các khái niệm này đã được thể hiện qua các chính sách của nhà nước liên quan đến công tác bảo vệ môi trường và được các Trường/Viện nghiên cứu triển khai nghiên cứu, áp dụng như Viện
Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Viện Môi trường và Tài nguyên (Đại học Quốc gia Tp. Hồ Chí Minh). Những năm gần đây, nhiều sáng kiến quản trị doanh nghiệp bền vững và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn đã được đề xuất và từng bước triển khai. Ngày càng nhiều doanh nghiệp chú ý, đầu tư cải tiến để từng bước phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn, áp dụng các giải pháp xanh hóa sản xuất như sử dụng nguyên liệu bền vững, tận dụng năng lượng sạch, thực hành tiết kiệm năng lượng, xây dựng quy trình thu gom, tái chế…
Mới đây nhất, tháng 6/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 687/QĐ-TTg Phê duyệt Đề án Phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Một số ý thuộc các mục tiêu cụ thể được nêu ra trong Quyết định này:
– Góp phần cụ thể hóa mục tiêu giảm cường độ phát thải KNK trên GDP ít nhất 15% vào năm 2030 so với năm 2014, hướng tới mục tiêu phát thải ròng về 0 vào năm 2025;
– Đến năm 2025, các dự án kinh tế tuần hoàn bắt đầu đi vào thực hiện và phát huy hiệu quả kinh tế, xã hội, công nghệ và môi trường; giảm tiêu hao năng lượng, tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo trên tổng cung cấp năng lượng sơ cấp…;
– Đến năm 2030, các dự án kinh tế tuần hoàn trở thành một động lực chủ yếu trong giảm tiêu hao năng lượng sơ cấp, có năng lực tự chủ 4 phần lớn hoặc toàn bộ nhu cầu năng lượng dựa trên năng lượng tái tạo…
– Đến năm 2025, tái sử dụng, tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh; giảm thiểu 50% rác thải nhựa trên biển và đại dương…
– Đến năm 2030, tỷ lệ chất thải rắn sinh hoạt đô thị được thu gom, xử lý đảm bảo tiêu chuẩn, quy chuẩn thông qua các mô hình kinh tế tuần hoàn đạt 50%; 100% rác thải hữu cơ ở đô thị và 70% rác thải hữu cơ ở nông thôn được tái chế…
Mô hình kinh tế chia sẻ (sharing economy) gắn bó chặt chẽ với khái niệm nền kinh tế tuần hoàn vì có thể giảm sử dụng sản phẩm dưới mức thấp và do đó hỗ trợ việc sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn. Các mô hình chia sẻ cũng có thể góp phần tạo ra vốn xã hội đích thực và ý thức cộng đồng (JRC, 2016b). Mô hình chia sẻ đã được sử dụng trong các dịch vụ chia sẻ xe, văn phòng làm việc và chỗ ở được hỗ trợ bởi những tiến bộ trong công nghệ kỹ thuật số. Đôi khi chúng được gọi là “tiêu dùng hợp tác”, vì chúng thường được thực hiện thôngqua các nền tảng xã hội (Bocken & Short, 2016). Tuy nhiên, mô hình kinh tế tuần hoàn và kinh tế chia sẻ còn khá mơ hồ với nhiều doanh nghiệp. Vì thế cần tập trung nghiên cứu và ứng dụng của các mô hình lý thuyết về kinh tế tuần hoàn (circular economy) và kinh tế chia sẻ (sharing economy) hiện nay nhằm giúp cho các nhà nghiên cứu, các giảng viên, lãnh đạo doanh nghiệp nhận diện được cơ hội và thách thức để xác định các xu hướng cần thay đổi từ mô hình tuyến tính sang mô hình kinh tế tuần hoàn, thảo luận các vấn đề từ lý thuyết đến thực tiễn từ đó gợi ý những cách thức thay đổi trong quản trị doanh nghiệp để kinh doanh có hiệu quả và phát triển bền vững (sustainable development).
Trần Thanh Tùng
NỀN KINH TẾ CHIA SẺ TRONG THỜI ĐẠI CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TẠI VIỆT NAM
TRẦN ĐÌNH AN
TỔNG QUAN VỀ GIÁO DỤC VÌ DU LỊCH BỀN VỮNG CHO SINH VIÊN
ThS. Đặng Như Thảo, ThS. Lại Thị Ngọc Hồ
MÔ HÌNH KINH TẾ CHIA SẺ TRONG LĨNH VỰC DU LỊCH : THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG CỦA CÁC ỨNG DỤNG ĐẶT PHÒNG TẠI VIỆT NAM
Võ Vương Bách
XU HƯỚNG SỬ DỤNG THỰC PHẨM HỮU CƠ CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH HIỆN NAY
NGUYỄN THỊ BƯỞI
CHIA SẺ KINH TẾ, CHIA SẺ TRÁCH NHIỆM: TRÁCH NHIỆM XÃ HỘI CỦA DOANH NGHIỆP TRONG KỶ NGUYÊN SỐ
Nguyễn Giang Đô
DỊCH VỤ KINH TẾ CHIA SẺ: TẠO MÔ HÌNH KINH DOANH
Đào Thị Thu Hiền
PHÁT TRIỂN KINH TẾ TUẦN HOÀN – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỂ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG TẠI CÁC TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG
Dương Hoàng Nguyên Khánh
NHẬN DIỆN VÀ HẬU TỐ CỦA TẨY XANH DỰA TRÊN NGHIÊN CỨU TỔNG KẾT LÝ THUYẾT
Tạ Thị Phương Huệ
CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO QUY TRÌNH KINH TẾ TUẦN HOÀN ĐỂ GIẢI QUYẾT BÀI TOÁN RÁC THẢI BỀN VỮNG TẠI VIỆT NAM
Trương Thị Cẩm Len
MÔ HÌNH KINH TẾ TUẦN HOÀN: TỪ LÝ THUYẾT ĐẾN THỰC TIỄN
Trần Thị Thùy Linh
RÀO CẢN ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP SME KHI CHUYỂN ĐỔI SANG MÔ HÌNH KINH TẾ TUẦN HOÀN
Đoàn Thị Ngọc
GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG LOGISTICS XANH TRONG NỀN KINH TẾ TUẦN HOÀN
Vũ Nhật Phương
NỀN KINH TẾ CHIA SẺ DỰA TRÊN NỀN TẢNG CÔNG NGHỆ SỐ
Trương Anh Quốc, Huỳnh Văn Triệu Vỹ
NHẬN DIỆN CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC THỰC THI KINH TẾ TUẦN HOÀN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP VIỆT NAM HIỆN NAY.
Hồ Minh Sánh
THỰC TRẠNG TIÊU DÙNG XANH TẠI CÁC DOANH NGHIỆP ĐỒNG NAI
Lê Công Tâm, Chu Bảo Hiệp
ÁP DỤNG MÔ HÌNH KINH TẾ TUẦN HOÀN VÀO TÌNH HUỐNG XỬ LÝ CHẤT THẢI TRO, XỈ TẠI CÁC NHÀ MÁY NHIỆT ĐIỆN THAN CỦA NGÀNH ĐIỆN LỰC VIỆT NAM
Phan Ngọc Thanh
THÚC ĐẨY HOẠT ĐỘNG KHỞI NGHIỆP CHO SV VỚI MÔ HÌNH KINH TẾ TUẦN HOÀN
Lê Thị Minh Tiến
LOGISTICS XANH VÀ NỀN KINH TẾ TUẦN HOÀN
Trần Hoàng Cẩm Tú
XU HƯỚNG CỦA HÀNH VI TIÊU DÙNG XANH VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HÀNH VI TIÊU DÙNG XANH TẠI VIỆT NAM
Trần Hoàng Cẩm Tú, Vũ Thị Liên Hợp
NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA KIẾN THỨC, THÁI ĐỘ, KINH NGHIỆM THỰC TIỄN ĐỐI VỚI VIỆC ĐỔI MỚI THỜI TRANG XANH – SINH VIÊN VIỆN NIIE.
Trần Hoàng Cẩm Tú, Nguyễn Nhật Tường
NGHIÊN CỨU VỀ QUẢNG CÁO XANH (GREENWASH), CHỦ NGHĨA HOÀI NGHI XANH (GREEN SKEPTICISM) VÀ Ý ĐỊNH TIÊU DÙNG XANH
Nguyễn Thị Thanh Tú, Nguyễn Nhựt Thanh
TÌM HIỂU NỀN KINH TẾ CHIA SẺ TẠI VIỆT NAM
Trần Thị Tường Vi, Trương Phi Trường, Vũ Thị Liên Hợp
ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ TUẦN HOÀN Ở VIỆT NAM
Phan Lê Vinh
DU LỊCH THỰC TẾ ẢO: CON ĐƯỜNG HƯỚNG TỚI KINH TẾ KỸ THUẬT SỐ
Phạm Thị Thuỳ Trang