Tóm tắt: Sự phát triển bền vững là có mối liên hệ với tình trạng biến đổi khí hậu. Để chống biến đổi khí hậu thì cần quản lý trồng rừng tốt và nâng cao diện tích trồng rừng thông qua việc tạo ra các chứng chỉ Carbon. Để quản lý trồng rừng tốt cần phải áp dụng công nghệ, cụ thể là xây dựng một nền tảng công nghệ để quản lý hay kết nối giữa người tài trợ và người trồng rừng. Để cho việc kết nối được diễn ra thuận tiện thì cần phải có sự minh bạch thông tin, và công nghệ Blockchain và NFT tỏ ra rất hiệu quả trong lĩnh vực này.
Keywords: phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, trồng rừng, nền tảng công nghệ, blockchain, NFT
1. ĐẶT VẤN ĐỀ
Chống biến đổi khí hậu là một trong những mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc. Việt Nam là một trong những quốc gia ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu. Trồng rừng là một trong những cách đơn giản nhất và nhanh nhất trong cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu.
Trồng rừng cũng được xem là việc làm vô cùng cấp thiết của tất cả các quốc gia để giảm ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, chính vì thế mà nghị quyết của Chính phủ Việt Nam cũng đặt mục tiêu trồng 1 tỷ cây xanh trong giai đoạn 2021-2025 (Báo Chính phủ, 2021). Tuy nhiên, rất nhiều cá nhân và tổ chức muốn đóng góp công sức trồng rừng, nhưng họ không có cách nào biết chắc chắn rằng nguồn tiền tài trợ của họ được sử dụng đúng mục đích hay không.
Khi trồng rừng trở thành câu chuyện được xã hội quan tâm, thì xảy ra tình trạng niềm tin của các nhà tài trợ ít nhiều lung lay sau những sự cố không hay từ một số nhóm hoạt động gian lận trong việc trồng rừng như không trồng nhưng vẫn có báo cáo hay báo cáo không đúng khu vực trồng,…Và từ đó hàng loạt câu hỏi được nhà tài trợ đặt ra như: Tiền ủng hộ mua cây xanh có được sử dụng đúng mục đích? Số cây trồng xuống sinh trưởng và phát triển được bao nhiêu? Cây được trồng ở khu vực nào? Để trả lời những thắc mắc này, cần có một giải pháp giúp làm minh bạch hóa tất cả những thông tin trên.
Giải pháp đó có thể là một nền tảng kết nối người trồng rừng và nhà tài trợ, sử dụng công nghệ để xác thực việc trồng rừng, giải quyết vấn đề minh bạch bằng công nghệ không thể thay đổi dữ liệu, hay minh bạch trong tiếp nhận tài trợ bằng việc áp dụng công nghệ bảo mật cao, khả năng truy dấu và không thể xóa hay thay đổi dữ liệu.
Một trong những công nghệ có tính chất minh bạch thông tin nhất đó là công nghệ Blockchain. Tuy nhiên, hiện nay không ít ý kiến có góc nhìn khá tiêu cực cũng như chỉ biết Blockchain qua những thương vụ đầu tư tiền mã hóa (cryptocurrency), mặc dù ứng dụng công nghệ Blockchain được thể hiện trong rất nhiều ngành nghề, ví như Blockchain cũng được áp dụng rộng rãi ở các nước phát triển, nơi nhiều công ty ứng dụng công nghệ Blockchain trong thế giới thực như: giám sát chuỗi cung ứng và hậu cần, NFT (Mã thông báo không thể thay đổi – Non Fungible Token) cho các sản phẩm nghệ thuật, thanh toán,…Vậy thì việc kết hợp công nghệ Blockchain trong việc xác thực trồng rừng là điều hoàn toàn khả thi và giúp cho mọi người có cái nhìn tích cực hơn về công nghệ này.
Càng có nhiều sự tin tưởng, công việc trồng rừng càng được diễn ra nhanh chóng ở quy mô rộng hơn. Khi việc trồng rừng đem lại hiệu quả kinh tế, công ăn việc làm cho những người dân ở địa phương thì chính họ sẽ là người bảo vệ rừng tốt nhất – đây chính là phát triển bền vững mà tất cả mọi người đang hướng đến.
2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
2.1. Phát triển bền vững và biến đổi khí hậu
Ở quy mô lục địa và khu vực, nhiều thay đổi dài hạn về khí hậu đã được quan sát thấy, bao gồm thay đổi nhiệt độ và băng ở Bắc cực, thay đổi rộng rãi về lượng mưa, kiểu gió và các khía cạnh của thời tiết cực đoan như hạn hán, lượng mưa lớn, sóng nhiệt và cường độ của xoáy thuận nhiệt đới (IPCC, 2007a). Mức độ của các tác động quan sát được và các hậu quả dự đoán trong tương lai của biến đổi khí hậu đã thu hút sự chú ý của công chúng và các nhà hoạch định chính sách không chỉ về thích ứng và giảm thiểu biến đổi khí hậu mà còn vào các quan niệm phát triển hiện tại. Người ta ngày càng nhận ra rằng biến đổi khí hậu và phát triển tương tác theo kiểu tuần hoàn (Downing & cộng sự, 2003). Cụ thể, tính dễ bị tổn thương và tác động của biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến triển vọng phát triển, và ngược lại, lộ trình phát triển không chỉ quyết định lượng phát thải khí nhà kính (GHG) ảnh hưởng đến biến đổi khí hậu trong tương lai mà còn ảnh hưởng đến năng lực thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu.
Mặc dù có một sự hiểu biết thực nghiệm về mối liên hệ giữa biến đổi khí hậu và phát triển, phần lớn các nghiên cứu hiện tại thảo luận về các mối liên kết này ở cấp độ lý thuyết mà không cung cấp địa điểm thực hiện chúng, đặc biệt là ở cấp địa phương-khu vực. Nó hướng các nhà khoa học và các nhà hoạch định chính sách tìm kiếm các phương pháp tiếp cận sáng tạo từ dưới lên dựa trên mối quan tâm ngày càng tăng của địa phương về biến đổi khí hậu. Có vẻ như các hành động ở quy mô khu vực và địa phương có thể cung cấp nhiều ví dụ phong phú và thực tiễn tốt nhất để diễn giải, hướng dẫn và thực hiện các sáng kiến quy mô lớn hơn, bao gồm các chiến lược cho thời kỳ hậu Kyoto 2012.
2.2. Quản lý trồng rừng và tín chỉ Carbon
Bạn có thể đã xem bài báo của New York Times “Trồng một nghìn tỷ cây mới có thể cứu thế giới” (New York Times, 2022) và bài báo của BBC “Những khu rừng ảo được sử dụng như thế nào để làm xanh” (BBC, 2022). Mặc dù có sự đồng thuận chung trong cộng đồng khoa học rằng rừng rất cần thiết cho sự sống trên Trái đất và thiên nhiên là đồng minh chính của chúng ta khi chống lại biến đổi khí hậu, ngay cả với mục đích đúng đắn và với hàng triệu đô la đầu tư mỗi năm, nhiều hoạt động phục hồi rừng là các dự án thất bại. Kết quả thành công của các nỗ lực khôi phục thường không thể theo dõi hoặc giám sát được.
Kofi Annan, cựu Tổng thư ký Liên Hợp Quốc, từng nói: “Không có dữ liệu tốt, chúng ta sẽ mù quáng. Nếu bạn không thể nhìn thấy nó, bạn không thể giải quyết nó” đây là lý do tại sao việc giám sát là rất quan trọng để đảm bảo rằng các mục tiêu khôi phục đang đi đúng hướng. Trồng cây chỉ là bước đầu tiên, mục tiêu cuối cùng của bất kỳ dự án khôi phục nào phải là sự tồn tại và phát triển lâu dài của những cây này. Chỉ khi đó, tác động tích cực liên quan đến các nỗ lực khôi phục mới được thực hiện.
Hơn 90% bù đắp carbon rừng nhiệt đới là vô giá trị – điều gì cần thay đổi?
The Guardian đã xuất bản một bài báo tiết lộ ‘hơn 90% bù đắp carbon rừng nhiệt đới bởi nhà cung cấp lớn nhất là vô giá trị’. Hết lần này đến lần khác, chúng ta đang thấy nhiều bằng chứng chống lại tính hiệu quả của thị trường carbon tự nguyện hiện tại. Thật khó để không đặt câu hỏi liệu các khoản tín dụng carbon có thực sự đại diện cho việc giảm thiểu carbon thực sự hay không. Rõ ràng là tình trạng hiện tại của thị trường carbon tự nguyện bị phá vỡ và phân mảnh do tự điều chỉnh và thiếu quản trị. Thật không may, điều này không có gì mới.
Có một số bài học quan trọng cần rút ra:
- Giám sát và xác minh liên tục trong suốt vòng đời dự án trồng rừng là rất quan trọng. Lý tưởng nhất là bằng cách kết hợp giám sát trên mặt đất với các kỹ thuật viễn thám để cho phép xác thực chéo. Phương pháp này làm tăng mức độ tin cậy về tính chính xác và độ tin cậy của các tác động được tuyên bố.
- Cần có một cách tiếp cận toàn diện hơn, tập trung ngoài carbon. Thiên nhiên là cốt lõi của mọi hoạt động kinh doanh, kinh tế và sinh kế. Bất kỳ sự can thiệp nào cũng cần một cách tiếp cận toàn diện tập trung vào kết quả, ngoài carbon, để tối đa hóa các tác động tích cực tốt cho con người, thiên nhiên và hành tinh.
- Doanh nghiệp gặp rủi ro khi dùng tín dụng carbon để công bố về các tác động môi trường. Các doanh nghiệp, ngay cả khi có thiện chí, có nguy cơ bị giám sát chặt chẽ khi sử dụng các khoản tín dụng carbon để yêu cầu giảm lượng khí thải khi các khoản tín dụng này thường không thực sự thể hiện mức giảm phát thải thực sự.
Người ta ước tính rằng tổng đầu tư vào tự nhiên lên tới 8,1 nghìn tỷ USD vào năm 2050 là cần thiết nếu thế giới muốn đáp ứng các mục tiêu về biến đổi khí hậu và tự nhiên. Thỏa thuận quan trọng đạt được tại Công ước Đa dạng sinh học COP 15 năm ngoái cũng nêu rõ nhu cầu huy động ít nhất 200 tỷ USD mỗi năm vào năm 2030 để bảo vệ thiên nhiên và bảo tồn đa dạng sinh học. Các hành động là cần thiết ngay hôm nay để thu hẹp khoảng cách tài trợ. Hơn nữa, để mở rộng quy mô thị trường các-bon tự nguyện, cần khẩn cấp thực hiện các cải cách thị trường lớn để đảm bảo các khoản tín dụng có chất lượng cao và mang lại lợi ích cho tự nhiên và con người. Xây dựng tính minh bạch và niềm tin chưa bao giờ quan trọng hơn thế.
2.3. Nền tảng công nghệ
2.3.1. Định nghĩa nền tảng
Nền tảng là tập hợp các thành phần được sử dụng chung trong một họ sản phẩm có chức năng có thể được mở rộng bởi bên thứ ba (và được đặc trưng bởi hiệu ứng mạng (Eisenmann, Parker & Van Alstyne 2006, 2011).
Ví dụ:
- Hệ điều hành máy tính để bàn: Unix, Mac, Windows
- PDA: Palm, Psion, Newton
- Máy chơi game: Wii, Xbox, Playstation
- Switch mạng: Cisco, IBM, HP
- Đa phương tiện: Adobe/Flash, MS/Silverlight, Google-Apple/HTML5
- Hệ thống thanh toán: Paypal, Google Checkout, Visa, Apple, Mobile Felica
- Thiết bị di động: iPhone, Android, Symbian, Blackberry
- Hệ thống doanh nghiệp: Salesforce, Oracle, i2, IBM, SAP
- Mạng xã hội: Facebook, MySpace, LinkedIn, Monster, Twitter
- Giao thức thoại qua Internet (VOIP): Skype, Nextiva, Yahoo!
- Tìm kiếm trên web: Google, Bing+Yahoo!,Baidu
- Sách điện tử: Kindle, iPad, Nook, Sony
Tất cả các thành phần của một nền tảng hiếm khi được phát triển trong một công ty duy nhất và trên thực tế, đối với hầu hết các nền tảng thành công, chính hệ sinh thái mà các nền tảng này sinh ra đã mang lại sức mạnh cho nền tảng đó. Trong một thị trường nền tảng điển hình, giá trị được trao đổi giữa những người tham gia trong mối quan hệ tam giác trong đó nhà cung cấp nền tảng trích tiền thuê bằng cách tính phí một bên của thị trường cho quyền truy cập.
2.3.2. Vai trò nền tảng
Các nền tảng yêu cầu một mô hình kinh doanh phi truyền thống và một cách làm việc khác. Do bản chất của các mạng, nền tảng và hệ sinh thái phát sinh xung quanh chúng, không có chuỗi cung ứng tuyến tính tiêu chuẩn. Đây không phải là những sản phẩm dùng một lần mà là những hệ sinh thái có nhiều phụ thuộc chéo. Do đó, việc thiết kế, quản trị và thực hiện cần phải được thực hiện theo cách tiếp cận toàn diện hơn sao cho lợi ích của các đối tác trong hệ sinh thái được cân bằng.
Các quyết định liên quan đến (i) mở hay đóng, (ii) miễn phí hay tính phí và (iii) hợp tác hay cạnh tranh sẽ ảnh hưởng đến sự thành công của nền tảng cả về quy mô và tuổi thọ:
- Tạo lập thị trường
- Quy mô và tính bền vững của hệ sinh thái
- Khả năng khuyến khích và nắm bắt các hiệu ứng mạng của nền tảng
2.3.3. Các chủ đề chính trong thiết kế nền tảng là:
- Những nền tảng tuyệt vời đánh bại những sản phẩm tuyệt vời. Apple trở nên có giá trị nhờ phát triển một nền tảng tuyệt vời. Nó cung cấp một thiết bị chơi game kém hơn so với Sony PSP chuyên dụng và một máy ảnh kém hơn so với Canon Powershot chuyên dụng nhưng iPhone lại bán chạy hơn cả hai.
- Hệ sinh thái tổng thể được xây dựng xung quanh nền tảng là yếu tố giúp nền tảng hoạt động; do đó cần có sự hiểu biết về các thành phần của hệ sinh thái để phát triển nền tảng cần thiết.
- Nền tảng phải có các tiêu chuẩn để cung cấp sự rõ ràng về cách các thành phần tương tác.
- Nền tảng phải có các quy tắc xác định cách các bên khác nhau tương tác. Các quy tắc tham gia làm cho hệ sinh thái hoạt động vì lợi ích của tất cả các bên trong hệ sinh thái.
- Nền tảng phải thiết lập trách nhiệm và giải trình. Điều này bao gồm các cam kết về những gì nền tảng sẽ hứa với các nhà phát triển. Nó cũng đảm bảo những người tham gia được thưởng cho giá trị mà họ thêm vào mạng nói chung. Các nền tảng có thể thất bại khi chủ sở hữu chỉ nghĩ đến những gì cần lấy từ hệ sinh thái chứ không phải trả lại những gì.
- Hiệu ứng mạng là kết quả của cả khối lượng người dùng và khối lượng nội dung tạo ra một vòng tròn hỗ trợ. Bạn càng có nhiều người dùng thì mạng càng trở nên có giá trị hơn đối với những người dùng hiện tại.
- Trong sự lựa chọn mở và đóng, kiến trúc đóng có lợi hơn đối với lợi ích ngắn hạn, nhưng sẽ hạn chế quy mô trong dài hạn. Quá khép kín thậm chí có thể khiến nền tảng sụp đổ như Apple đã học được vào những năm 1990.
- Dịch vụ/giải pháp càng hàng hóa thì nền tảng càng phải mở.
- Một mạng lưới hoạt động phù hợp sẽ thưởng cho những người tham gia vì giá trị mà họ mang lại, đồng thời thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong toàn hệ sinh thái. Sự sáng tạo và đổi mới đảm bảo rằng nền tảng này vẫn phù hợp trong thời gian dài.
2.3.4. Nền tảng kết nối người trồng rừng và nhà tài trợ
Một số nền tảng công nghệ hiện nay (BlockTree, Veritree,…) hỗ trợ công nghệ để mở rộng quy mô phong trào phục hồi rừng bằng cách xây dựng niềm tin thông qua giám sát và xác minh việc trồng rừng. Nền tảng tích hợp cung cấp trải nghiệm liền mạch và toàn diện cho:
- Đối tác trồng rừng để thu thập và hợp nhất dữ liệu và bằng chứng bằng cách sử dụng bảng điều khiển Quản lý và Ứng dụng Thu thập thông tin trồng rừng.
- Các đối tác doanh nghiệp sắp xếp danh mục tác động độc đáo của họ, đồng thời hợp nhất và quản lý dữ liệu cũng như bằng chứng trên một nền tảng duy nhất – Cổng thông tin đối tác, cũng như theo dõi, trực quan hóa và tôn vinh tác động chung mà họ đã đạt được với cộng đồng của mình thông qua Trung tâm tác động.
2.4. Blockchain & NFT trong lĩnh vực chống biến đổi khí hậu thông qua chứng chỉ carbon
2.4.1. Tổng quan về blockchain
Blockchain ban đầu được Nakamoto mô tả vào năm 2008, một công nghệ đứng đằng sau Bitcoin. Nakamoto đã giới thiệu Bitcoin như một phiên bản ngang hàng của tiền mã hóa. Blockchain là một cơ sở dữ liệu kỹ thuật số phi tập trung của các giao dịch được đánh dấu thời gian (sổ cái phân tán) bằng cách băm các giao dịch này thành một chuỗi bằng chứng công việc dựa trên hàm băm. Hệ thống blockchain ghi lại dữ liệu của các giao dịch được đánh dấu thời gian vào một ‘khối’ được liên kết bằng mật mã giống như một chuỗi các khối. Chuỗi các khối không ngừng phát triển trong khi mỗi khối mới được thêm vào và mỗi khối (khối n) chứa mã băm của khối trước đó (hàm băm của khối n – 1). Các khối trong blockchain kết nối với khối genesis (khối đầu tiên) theo thứ tự thời gian.
Công nghệ blockchain đã được phát triển nhanh chóng trong những thập kỷ qua. diễn biến của blockchain có thể được tóm tắt thành bốn giai đoạn:
- Blockchain 1.0 lần đầu tiên được giới thiệu vào năm 2008. Giai đoạn đầu tiên chủ yếu tập trung vào tiền mã hóa như bitcoin. Công nghệ blockchain được sử dụng cho tiền mã hóa và hệ thống thanh toán để giảm chi phí giao dịch bằng cách loại bỏ trung gian;
- Blockchain 2.0 đã được giới thiệu cho các hợp đồng thông minh vào năm 2013. Hợp đồng thông minh là một đoạn mã được thực thi trong khi giao dịch được thực hiện. Mã trong hợp đồng thông minh sẽ tự động thực thi khi đáp ứng tất cả các điều kiện. Hợp đồng thông minh có thể được sử dụng làm thỏa thuận giữa tất cả các bên trong giao dịch. Tất cả các bên liên quan sẽ buộc phải thực hiện giao dịch khi các điều kiện được đáp ứng. Nói cách khác, các giao dịch với hợp đồng thông minh không cần phải được giám sát bởi bên thứ ba đáng tin cậy, điều này làm cho các giao dịch không thể đảo ngược, an toàn và phi tập trung.
Hợp đồng thông minh minh bạch và tự trị để loại bỏ sự thao túng và lỗi của con người. Một ví dụ nổi tiếng về các nền tảng để thực hiện hợp đồng thông minh là Ethereum được đề xuất vào năm 2013. Ethereum là một nền tảng cho blockchain và cho phép mọi người lập trình các hợp đồng thông minh bằng cách tạo các quy tắc sở hữu và định dạng giao dịch của họ;
- Blockchain 3.0 được giới thiệu vào năm 2015 và chủ yếu tập trung vào việc phát triển các ứng dụng và điện toán phi tập trung. Trong giai đoạn này, các ứng dụng phi tập trung được hình thành bởi các mã back-end chạy trên nền tảng mã nguồn mở. Blockchain 3.0 được tích hợp với mã thông báo mật mã. Mã thông báo là tài sản kỹ thuật số có thể đại diện cho bất kỳ giá trị nào. Nền kinh tế mã thông báo đã trở thành mặt trước trong thời đại này;
- Blockchain 4.0 tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) với công nghệ blockchain để đưa ra quyết định tốt hơn mà không cần sự can thiệp trực tiếp của con người vào năm 2018. Sự kết hợp giữa AI và blockchain có thể giúp giải quyết các vấn đề phức tạp trên toàn thế giới. Nói chung, AI dự đoán kết quả bằng thuật toán dựa trên xác suất. Kết quả của AI liên tục thay đổi vì thuật toán có thể ‘học’ từ dữ liệu mới. Ngược lại, dữ liệu băm công nghệ blockchain và kết quả là vĩnh viễn và không thể thay đổi. Các đặc điểm của blockchain làm cho dữ liệu trở nên chính xác, điều này rất hữu ích và hữu ích khi nhập dữ liệu đó vào các hệ thống AI. Hơn nữa, blockchain có thể ghi lại và bảo mật kết quả của các hệ thống AI.
2.4.2. Tổng quan về NFT
Token có thể thay thế và không thể thay thế
Token (mã thông báo) (E&Y, 2018) thống trị tối cao trong ngành công nghiệp tiền mã hóa. Mã thông báo là một đối tượng phục vụ như một đại diện vật lý của thông tin hoặc một đặc tính và nó có thể là một thứ gì đó có giá trị. Mã thông báo không bị giới hạn trong một chức năng duy nhất; thay vào đó, chúng có thể đóng nhiều vai trò khác nhau trong môi trường bản địa của chúng. Mã thông báo có thể được sử dụng cho nhiều mục đích, chẳng hạn như đường dẫn đến các ứng dụng phi tập trung “DApps” (MetCalfe, 2020). Hơn nữa, chúng có thể trao quyền cho những người nắm giữ một số đặc quyền bỏ phiếu nhất định. Các Mã thông báo có thể thay thế được có thể hoán đổi cho nhau và hệ thống tiền tệ là một ví dụ về tài sản có thể thay thế được. Sự phổ biến ngày càng tăng của “Crypto Kitties”, một trò chơi sưu tập mèo ảo, đã đẩy các mã thông báo không thể thay thế trở thành xu hướng chủ đạo.
Mã thông báo có thể thay thế: blockchain là công nghệ lý tưởng để quản lý tất cả các dạng tài sản kỹ thuật số do tính phi tập trung, bảo mật và tính bất biến của nó. Điều này sẽ không khả thi nếu không có các mã thông báo có thể chuyển nhượng như vậy. Đối với tiền mã hóa, các mã thông báo như vậy rất hữu ích để hỗ trợ cho tính năng có thể thay thế được của chúng và trên thực tế, khả năng thay thế được là một yếu tố quan trọng của bất kỳ loại tiền tệ nào. Các mã thông báo thuộc loại này được xây dựng theo cách sao cho mỗi phần của mã thông báo bằng với phần tiếp theo. Ví dụ: Bitcoin, loại tiền mã hóa được sử dụng rộng rãi nhất, có thể thay thế được, nghĩa là một Bitcoin tương đương với một Bitcoin khác và tất cả các Bitcoin khác. Người ta cho rằng các mã thông báo như vậy có thể hoán đổi cho nhau và chia được. Nói cách khác, đây là những mã thông báo mã hóa gần giống hoặc đồng nhất và có thể được hoán đổi tự do với các mã thông báo có thể thay thế khác cùng loại. Những mã thông báo như vậy có liên quan đến những thứ chúng ta sử dụng hàng ngày và chúng áp dụng cho cả tài sản kỹ thuật số và thế giới thực.
Mã thông báo không thể thay thế (NFT): Mã thông báo không thể thay thế khác với mã thông báo có thể thay thế ở chỗ chúng tạo thành các vật phẩm có thể sưu tập cụ thể. Chúng là độc nhất vô nhị vì chúng không thể được chia hoặc đổi lấy các token không thể thay thế khác cùng loại. NFT có thể được coi là mã thông báo không thể thay thế cung cấp một số cách sử dụng độc đáo cho công nghệ blockchain. NFT là chứng chỉ quyền sở hữu kỹ thuật số, có thể dành cho bất kỳ tài sản cơ bản nào (KPMG, 2021). Ba điểm khác biệt nổi bật giữa mã thông báo Có thể thay thế và Không thể thay thế được tóm tắt trong Bảng 1 bên dưới.
| Bảng 1: So sánh Mã thông báo có thể thay đổi (Fungible Token) và Mã thông thông báo không thể thay đổi (Non-Fungible Token) | |
| Fungible Token | Non-Fungible Token |
| Trao đổi được | Không trao đổi được |
| Chia được | Không chia được |
| Tính đồng nhất | Tính duy nhất |
Nguồn: Tác giả tổng hợp
Mã thông báo không thể thay thế (NFT) có thể được sử dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau. Những mã thông báo như vậy có thể được sử dụng để tạo ra các dạng sưu tầm hoàn toàn mới. Ứng dụng của NFT có thể được mở rộng trong Bộ sưu tập nghệ thuật, Quyền sở hữu tài sản duy nhất, Thẻ ID cử tri và các dạng thẻ ID khác, Chương trình khen thưởng, Bản quyền đối với các phát minh và bằng sáng chế đổi mới, Hồ sơ theo dõi y tế, v.v. Một nghệ sĩ kỹ thuật số được gọi là “Beeple” đã có đã bán một NFT tác phẩm nghệ thuật của mình với giá 69 triệu đô la. NFT có thể áp dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau của cuộc sống và hầu hết mọi thứ có thể bảo toàn được đều có thể được biểu thị bằng NFT. Trong những năm gần đây, ngành công nghiệp NFT đã bùng nổ và dự kiến sẽ tăng lên. Khái niệm về NFT được lấy cảm hứng từ tiêu chuẩn mã thông báo Ethereum nhằm phân biệt từng mã thông báo bằng các chữ ký riêng biệt. NFT khác với tiền mã hóa vì chúng là tài sản thuần túy không có tính thay thế, khiến chúng trở nên cụ thể và đặc biệt (Dowling, 2021). Là số nhận dạng duy nhất của nó, loại mã thông báo này có thể được kết hợp với các thuộc tính ảo/kỹ thuật số (Wang & cộng sự, 2021; Nadini và cộng sự, 2021).
2.4.3. Tranh luận về tính bền vững và NFT
NFT (giống như tất cả các loại tiền mã hóa) có tác động đáng kể đến môi trường. Để đảm bảo rằng mã hóa hợp lệ, các giao dịch NFT phải được xác nhận bằng cách sử dụng Blockchain, đòi hỏi rất nhiều năng lượng. Bitcoin bị cho là một trong những rào cản lớn nhất đối với sự bền vững (Lanteri & Rattalino, 2021). NFT hứa hẹn tính độc quyền và lợi nhuận đáng kể cho các nhà đầu tư và quảng cáo kỹ thuật số; tuy nhiên, chúng mang lại những rủi ro riêng cho các nghệ sĩ, có thể khai thác một cách có hệ thống, gây ra thiệt hại đáng kể cho môi trường và do đó không bền vững về lâu dài (Kastrenakes, 2021; Khawaja, 2021). Nghiên cứu cho thấy rằng Ethereum, nền tảng cơ bản của NFT (Dowling, 2021), hiện tiêu thụ 58,49 TWh điện (tương đương với mức sử dụng điện của Uzbekistan) và thải ra 27,78 Mt CO2 (tương đương với lượng khí thải carbon của Syria), rất nguy hiểm (GBBC, 2021) và trở ngại đối với các mục tiêu bền vững như các mục tiêu phát triển bền vững của Liên Hợp Quốc. Vì khu phức hợp liên quan đến việc sản xuất và khai thác, nên không có nghiên cứu xác thực nào về tác động carbon của NFT. Có rất ít ấn phẩm khoa học được đánh giá ngang hàng về chủ đề này, gây khó khăn cho việc xác định lượng khí thải carbon của việc đúc NFT. Tuy nhiên, vì nó chủ yếu dựa trên Ethereum nên chúng ta có thể đoán được một số ước tính sơ bộ. Theo Digiconomist (Digiconomist, 2020), một giao dịch Ethereum duy nhất có lượng khí thải carbon là 33,4 Kg CO2, trong khi một giao dịch trung bình cho NFT có lượng khí thải carbon khoảng 48 kg CO2, theo Memo Akten, một nghệ sĩ và lập trình viên. Điều quan trọng cần nhớ là mỗi khi NFT được đúc hoặc bán, đó là một giao dịch riêng biệt. Theo tính toán của họ, một giao dịch NFT duy nhất có lượng khí thải carbon cao hơn 14 lần so với việc gửi một tác phẩm nghệ thuật, mà Quartz ước tính là 2,3 Kg CO2. Bất chấp sự không chắc chắn trong tính toán, thông tin này đủ để xác định xem liệu một lượng khí thải carbon lớn có được chấp nhận đối với hành động bán tác phẩm nghệ thuật hay không. Lý do cơ bản cho mức tiêu thụ năng lượng cao của các blockchain như Ethereum và Bitcoin là chúng sử dụng một kỹ thuật gọi là Proof-of-Work (PoW), đây là một kỹ thuật tiêu thụ năng lượng. Các nhà nghiên cứu đang đề xuất sử dụng một blockchain với một hệ thống khác, chẳng hạn như Proof-of-Stake, như một giải pháp thay thế (PoS). Tezos, Symbol và Polygon (cả ba đều cho phép NFT) là các blockchain PoS không yêu cầu nhiều sức mạnh tính toán và do đó sử dụng ít điện hơn rất nhiều. Tezos tuyên bố rằng Blockchain của họ chỉ sử dụng 0,00006 Twh năng lượng mỗi năm, so với 33,57 Twh của Ethereum (Earth.org, 2021).
2.4.4. Bộ sưu tập Carbon NFTs và Giảm Dấu chân Carbon
Cô lập carbon thông qua trồng rừng/tái trồng rừng: Bù đắp carbon là cơ chế cho phép mọi người và tổ chức “bù đắp” carbon dioxide (CO2) và các hành động phát thải khí nhà kính khác (chẳng hạn như du lịch hàng không) bằng cách hỗ trợ các biện pháp giảm thiểu (chẳng hạn như thu hồi khí mê-tan ở bãi rác) ở những nơi khác (Kim & Pierce, 2018). Các hoạt động/dự án bù đắp carbon có thể liên quan đến việc phát triển các dự án năng lượng tái tạo, thu giữ và hiệu lực của GHG (Khí nhà kính), giảm nạn phá rừng và khuyến khích trồng rừng, v.v. Việc sử dụng lâm nghiệp để giảm thiểu biến đổi khí hậu toàn cầu ban đầu được đề xuất vào những năm 1970 (Dyson, 1977). Phương pháp bẫy và lưu trữ carbon dioxide trong khí quyển được gọi là cô lập carbon. Đó là một cách để giảm mức độ carbon dioxide trong khí quyển với mục đích làm chậm sự nóng lên toàn cầu.
Các nỗ lực ngoại giao đã không xem xét khả năng này cho đến cuối những năm 1990 khi họ thúc đẩy khái niệm hóa và đo lường tầm quan trọng của rừng, cũng như một khuôn khổ hợp tác quốc tế. Do mối lo ngại lan rộng về sự nóng lên toàn cầu, Công ước Khung về Biến đổi Khí hậu (FCCC) đã được thông qua vào năm 1992. Công ước này nhằm hạn chế sự gián đoạn do con người gây ra đối với hệ thống khí hậu toàn cầu bằng cách ổn định nồng độ khí nhà kính trong khí quyển. Các quốc gia công nghiệp hóa và đang phát triển là các bên tham gia FCCC (Các bên thuộc Phụ lục 1) đã đồng ý tiến hành kiểm kê quốc gia về phát thải khí nhà kính và bể chứa carbon, cũng như nỗ lực hướng tới các mục tiêu giảm phát thải tự nguyện. Nghị định thư Kyoto của Công ước Khung về Biến đổi Khí hậu đã được thống nhất tại cuộc họp lần thứ ba của Hội nghị các Bên diễn ra tại Kyoto, Nhật Bản, vào tháng 12 năm 1997. Ba mươi chín quốc gia công nghiệp hóa (bao gồm cả danh sách được cập nhật đáng kể của Phụ lục 1 các bên) cam kết cắt giảm phát thải khí nhà kính ít nhất 5% từ năm 2008 đến năm 2012 so với mức của năm 1990. Các bên có thể đáp ứng cam kết này bằng cách giảm nguồn khí nhà kính hoặc bảo tồn hoặc cải thiện các bể hấp thụ khí nhà kính. Những thay đổi bắt nguồn từ thay đổi sử dụng đất trực tiếp do con người gây ra và các hoạt động lâm nghiệp, giới hạn ở việc trồng rừng, tái trồng rừng và tránh phá rừng, được bao gồm trong Nghị định thư Kyoto. Tiềm năng cô lập các-bon của việc trồng rừng/tái trồng rừng rất khác nhau tùy thuộc vào loài, địa điểm và các biện pháp quản lý được sử dụng. Tính theo tấn Carbon mỗi ha mỗi năm, tỷ lệ trồng rừng/tái trồng rừng điển hình là 0,8 đến 2,4 tấn ở rừng phương bắc, 0,7 đến 7,5 tấn ở vùng ôn đới và 3,2 đến 10 tấn ở vùng nhiệt đới (Brown et al., 1996).
2.4.5. Mối quan hệ giữa dấu chân CO2 của Ethereum và quá trình cô lập carbon của rừng
Theo Chỉ số tiêu thụ năng lượng Ethereum (EECI), tổng năng lượng cần thiết cho tất cả các giao dịch Ethereum hàng năm là 106,99 TWh (Giờ Terawatt) và lượng khí thải carbon mà nó tạo ra là 50,82 Mt CO2. Một giao dịch Ethereum duy nhất tạo ra 115,26 Kg CO2 dưới dạng dấu chân carbon. Theo một nghiên cứu gần đây (Harris và cộng sự, 2021), từ năm 2001 đến năm 2019, các khu rừng trên thế giới đã lưu trữ lượng carbon dioxide gấp đôi so với lượng chúng thải ra. Nói cách khác, rừng hoạt động như một “bể chứa carbon”, hấp thụ ròng 7,6 tỷ tấn CO2 mỗi năm, gấp 1,5 lần lượng CO2 do Hoa Kỳ thải ra.
Rừng có thể hấp thụ tới 11 tấn CO2 mỗi ha mỗi năm trong Carbon trên mặt đất và thêm Carbon dưới mặt đất ở những vùng chúng có năng suất cao nhất (tức là khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới) và con số này có thể dễ dàng tăng lên nhờ quản lý rừng tốt hơn (Mendelsohn & cộng sự, 2012).
Khái niệm về sưu tầm carbon
Như chúng tôi đã lưu ý trong phần trước, khoảng 11 tấn CO2 có thể được hấp thụ hoàn toàn bởi 1 ha đất rừng, có nghĩa là 5 ha đất rừng có thể loại bỏ lượng khí thải carbon của toàn bộ giao dịch Ethereum mỗi năm. Lý do chính của việc phá rừng là để tạo ra lợi ích kinh tế từ đất. Hầu hết thời gian phá rừng xảy ra để tăng diện tích đất nông nghiệp. Có thể là nếu cân bằng lợi ích kinh tế của việc phá rừng bằng cách khuyến khích trồng lại hoặc bảo tồn rừng với quản lý rừng tốt hơn, chúng ta có thể tìm thấy những người sẽ hài lòng khi sở hữu rừng. Nghiên cứu (Mendelsohn & cộng sự, 2012) định lượng lợi ích kinh tế của việc giữ rừng và bảo vệ rừng khỏi nạn phá rừng. Nó kết luận rằng các chủ rừng sẽ sẵn sàng cô lập khoảng 4 tỷ tấn CO2 bổ sung trong rừng mỗi năm nếu họ được bồi thường 30 đô la cho mỗi tấn CO2 được lưu trữ vĩnh viễn. Giảm nạn phá rừng, quản lý rừng 31% và trồng rừng 27% có thể đóng góp vào khoảng 42% kho chứa carbon này trong một chương trình hiệu quả. Bởi vì cây mới mất nhiều thời gian để thu được Carbon và vì đất lâm nghiệp có chi phí cơ hội cao nên việc trồng rừng chỉ chiếm một phần nhỏ trong lượng dự trữ carbon gia tăng. Khoảng 70% lượng carbon cô lập nên xảy ra ở các vùng nhiệt đới trong một kế hoạch hiệu quả (các nền kinh tế đang phát triển). Hơn 80% lượng carbon rừng trên thế giới chỉ tập trung ở 20 quốc gia. Năm quốc gia lưu trữ carbon lớn nhất (Brazil, Canada, Cộng hòa Dân chủ Congo, Nga và Hoa Kỳ) được đưa vào danh mục này, cũng như Indonesia, Malaysia và các quốc gia Nam Mỹ và châu Phi khác chịu trách nhiệm về phần lớn nạn phá rừng trên thế giới.
Các chủ rừng có thể sẵn sàng lưu trữ nhiều Carbon hơn nếu họ được trả nhiều hơn $30 cho mỗi tấn CO2. Cũng đúng là trong một thời gian dài hơn, cây cối có thể lưu trữ nhiều Carbon hơn. Các chương trình như trồng rừng phát triển thành công hơn theo thời gian. Với mức giá cuối cùng là 50 USD/tấn CO2, khoảng 367 tỷ tấn CO2 có thể được lưu trữ trong các khu rừng vào năm 2100, chiếm khoảng 25% tổng lượng giảm trong suốt thời gian này. Đến năm 2100, gần 1,4 nghìn tỷ tấn CO2 có thể được lưu trữ với chi phí 110 USD/tấn (Sathaye & cộng sự, 2007). Sau khoảng mười năm, cây cối được dự đoán sẽ hấp thụ 48 pound CO2 mỗi năm, cho thấy rằng chúng đã đạt đến giai đoạn tích trữ carbon hiệu quả nhất (Khoảng 8,5 tấn CO2 trên mỗi mẫu Anh mỗi năm). Họ đang giải phóng đủ oxy trở lại bầu khí quyển để hỗ trợ hai người với tốc độ đó. Một tấn CO2 tương đương với một khoản bù đắp carbon tự nguyện. Theo mô hình này, một mẫu Anh cây trưởng thành mang lại giá trị cô lập carbon tương đương với khoảng 8,5 tín chỉ carbon tự nguyện. Điều đó hoạt động lên tới khoảng 20 lần bù đắp carbon trên mỗi mẫu Anh.
2.4.6. Bộ sưu tập Carbon NFT như một tài sản
Các bộ sưu tập Carbon hoạt động theo một cách rất giống nhau. Đó là phần thưởng dựa trên NFT khi nắm giữ và quảng bá đất rừng trong một khu vực địa lý và phép đo nhất định. Bộ sưu tập carbon NFT có sẵn để mua. Khách hàng sẽ có được các quyền ảo và kỹ thuật số đối với 1 ha rừng trưởng thành bằng cách mua các bộ sưu tập carbon. Điều này bao gồm các quyền thực tế hỗn hợp cũng như quyền cô lập carbon dựa trên chụp ảnh vệ tinh. Trên Blockchain Polygon, các quyền kỹ thuật số liên quan đến NFT có thể thu thập carbon được theo dõi.
Mỗi Carbon NFT có thời hạn hiệu lực từ một đến mười năm. Chủ sở hữu hiện tại của NFT có thể gia hạn chúng bằng cách gửi giá đăng ký trước ngày hết hạn. Bất kỳ NFT nào không được chủ sở hữu hiện tại gia hạn sẽ được hoàn nguyên về nhóm để bán lại, đỉnh điểm là thị trường Carbon Collectible Non-Fungible (CCNFT). Trong một cuộc trao đổi riêng tư, bất kỳ chủ sở hữu hiện tại nào cũng có thể bán NFT của họ cho chủ sở hữu mới. Lịch sử của NFT sẽ được chuyển cho chủ sở hữu tương lai thông qua một giao dịch riêng tư. Một đơn đặt hàng có thể ít nhất là một đơn vị (1 NFT trong một năm) hoặc lớn tới 1000 đơn vị (100 NFT mỗi đơn vị trong mười năm). Vì vậy, chúng ta có thể thấy rằng Bộ sưu tập Carbon NFT rất giống với bất kỳ tài sản nào có thể giao dịch trên thị trường. Vì các bộ sưu tập Carbon có thể là một tài sản quan trọng có thể giúp giảm lượng khí thải carbon, nên nó được kỳ vọng sẽ mang lại lợi nhuận toàn diện hơn cho cổ đông cùng với các bên liên quan khác. Lý thuyết của các bên liên quan (Tham khảo) về lợi nhuận tài sản đảm bảo lợi nhuận cho tất cả các bên liên quan và hiệu suất ESG của một công ty hoặc thực thể được giao dịch là thước đo lý thuyết của các bên liên quan (Kumar & Baag, 2021). Chúng ta có thể kết luận rằng các NFT có thể sưu tập bằng carbon là tài sản theo lý thuyết của các bên liên quan và chúng có thể tạo ra giá trị cho tất cả các bên liên quan.
3. GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN VÀ NFT TRONG VIỆC XÁC THỰC VIỆC TRỒNG RỪNG
Thành lập một nhóm làm việc với các tổ chức trồng cây tại Việt Nam, giới thiệu công nghệ blockchain để giải quyết vấn đề của họ trong việc cung cấp tính minh bạch, khả năng kiểm chứng và khả năng đo lường tác động cho các nhà tài trợ của họ.
Làm việc với Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên để hỗ trợ trồng cây, đặc biệt là những tổ chức mong muốn trao quyền cho người trồng rừng và áp dụng kinh nghiệm của mình để ngăn chặn sự suy thoái đa dạng sinh học với mục đích tạo ra một tương lai nơi con người sống hài hòa với thiên nhiên, bảo vệ tự nhiên đặc biệt là những khu rừng phòng hộ.
Làm việc với các công ty, tổ chức, cá nhân muốn đóng góp tiền vào công cuộc chống biến đổi khí hậu thông qua việc trồng rừng.
Tất cả các bên sẽ được hoạt động chung trên một nền tảng công nghệ kết nối người trồng rừng và nhà tài trợ.
Thông tin cây được trồng trong một khu vực cụ thể sẽ được mã hóa dưới dạng mã thông báo không thể thay thế (NFT).
Mỗi NFT sẽ mang các thông tin cố định và thông tin khả biến theo thời gian. Thông tin cố định bao gồm: người trồng, địa điểm trồng theo kinh tuyến và vĩ tuyến, loại cây và thời gian trồng. Thông tin khả biến bao gồm: tình trạng của cây, chiều cao và đường kính thân cây, lượng CO2 ước tính mà cây đã hấp thụ theo vòng đời của nó. Dữ liệu cập nhật đến từ nhân viên trồng rừng trực tiếp thu thập, cảm biến tại điểm trồng và dữ liệu từ vệ tinh.
NFT sẽ được đúc bằng cách sử dụng blockchain và được cung cấp cho các nhà tài trợ sau đó họ có thể dễ dàng kiểm tra kết quả, gọi mỗi NFT là một Chứng chỉ Xanh (chứng chỉ này tương lai sẽ được phát triển thành chứng chỉ Carbon)
Hiểu một cách đơn giản, mỗi một đơn vị diện tích cây trồng sẽ được đại diện bởi một NFT. NFT với đặc tính của nó (độc nhất, truy cập mở và khả biến dữ liệu) cho phép nhà tài trợ hoàn toàn an tâm về việc tiền của mình được sử dụng đúng mục đích, cập nhật được tiến trình của việc sử dụng tiền cũng như tình trạng hiện tại của cây trồng qua mỗi đợt kiểm tra và tạo ra NFT mới chứa thông tin của đợt kiểm tra đó. Song song đó, người trồng rừng được trang bị công cụ để số hóa và tiêu chuẩn hóa công tác quản lý cũng như báo cáo trong việc trồng rừng, giúp năng lực của họ được nâng lên. Đây cũng chính là một trong những yếu tố cấu thành sự tin tưởng giữa nhà tài trợ và người trồng rừng.
Xây dựng một ứng dụng web để theo dõi và báo cáo tiến độ bắt đầu trồng cây, sự phát triển của cây, tính toán tác động (ví dụ: Carbon cô lập theo thời gian từ rừng…), tạo NFT và báo cáo cho các nhà tài trợ.
Xây dựng cộng đồng, làm việc với các doanh nghiệp, cơ quan chính phủ để tiếp tục gây quỹ để trồng và token hóa cây xanh.
Khi một doanh nghiệp kết nối với đối tác trồng rừng phù hợp, nền tảng sẽ theo dõi từng bước của quy trình trồng trọt. Thông qua các cổng kỹ thuật số tương tác, một doanh nghiệp sau đó có thể kết nối khách hàng của họ với tác động tích cực của họ bằng cách chia sẻ thông tin dự án và theo dõi cây.
4. KẾT LUẬN
Cả thế giới đang chú ý đến việc giảm sự nóng lên toàn cầu và nhiều chiến lược được thực hiện với mục tiêu là giảm thiểu phát thải khí nhà kính đe dọa đến tương lai của sự sống trong sinh quyển. Về cơ bản, hấp thụ CO2 từ khí quyển và cô lập trong hệ sinh thái trên cạn là một trong những chiến lược quan trọng. Trong khi ở các nước đang phát triển điều này trở nên cần thiết thông qua hỗ trợ bảo tồn rừng, trồng rừng, tuy nhiên nỗ lực tăng cường khả năng thu giữ và lưu trữ carbon trên mặt đất còn kém.
Sự phát triển bền vững là có mối liên hệ với tình trạng biến đổi khí hậu. Để chống biến đổi khí hậu thì cần quản lý trồng rừng tốt và nâng cao diện tích trồng rừng thông qua việc tạo ra các chứng chỉ Carbon. Để quản lý trồng rừng tốt cần phải áp dụng công nghệ, cụ thể là xây dựng một nền tảng công nghệ để quản lý hay kết nối giữa người tài trợ và người trồng rừng. Để cho việc kết nối được diễn ra thuận tiện thì cần phải có sự minh bạch thông tin, và công nghệ Blockchain và NFT tỏ ra rất hiệu quả trong lĩnh vực này.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Báo Chính Phủ, 2021, https://en.baochinhphu.vn/vn-to-plant-one-billion-trees-in-2021-2025-period-11140813.htm
BBC, 2022, https://www.bbc.com/news/science-environment-61300708
Eisenmann, T, G. Parker & M. Van Alstyne (2011) Platform Envelopment Strategic Management Journal 32(12) 1270-1285.
Eisenmann, T. G. Parker & M. Van Alstyne. “Strategies for Two-Sided Markets” Harvard Business Review (2006) October, pp. 92-101. (This article is now taught in more than 50 business schools worldwide)
E&Y. (2018). Tokenization of Assets, Decentralized Finance (DeFi).
Earth.org. (2021). What are NFTs, and what us their Environmental Impact?.
Digiconomist. (2020). Ethereum energy consumption index. Retrieved from https://digiconomist.net/ethereum-energy-consumption/
Dowling, M. (2021). Is non-fungible token pricing driven by cryptocurrencies? Finance Research Letters, 102097.
Dyson, F.J. (1977). Can we control the carbon dioxide in the atmosphere?. Energy, 2(3), 287-291.
IPCC, 2007a, ‘Summary for policymakers’, in: S. Solomon, D. Qin, M. Manning, Z. Chen, M. Marquis, K.B. Averyt, M. Tignor, H.L. Miller (eds), Climate Change 2007: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, UK.
Contribution of Working Group II to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change, Cambridge University Press, Cambridge, UK, 7–22
GBBC. (2021). Overview of Non-Fungible Tokens (NFTs), 4Q 2020-2Q 2021, Global Blockchain Business Council.
Kim, R., & Pierce, B.C. (2018). Carbon offsets: An overview for scientific societies.
Kastrenakes, J. (2021). Beeple sold an NFT for $69 million.
Khawaja. (2021). NFT Research Essay. Are NFTs the future of digital art?
Kumar, S., & Pankaj, B. (2021). An impact on sustainability from the mining of bitcoin: A case assessment of the use of geothermal power in bitcoin mining and its socio-economic impact.
Lanteri, A., & Rattalino, F. (2021). Bitcoin must become more sustainable, for its own good (as well as the planet’s).
Mendelsohn, R., Sedjo, R., & Sohngen, B. (2012). Forest carbon sequestration. In Fiscal Policy to Mitigate Climate Change. International Monetary Fund.
Metcalfe, W. (2020). Ethereum, Smart Contracts, DApps. In Blockchain and Crypt Currency (pp. 77-93). Springer, Singapore
Nadini, M., Alessandretti, L., Di Giacinto, F., Martino, M., Aiello, L.M., & Baronchelli, A. (2021). Mapping the NFT revolution: market trends, trade networks and visual features.
NewYork Times, 2022, https://www.nytimes.com/2022/03/14/climate/tree-planting-reforestation-climate.html
Sathaye, J., Najam, A., Cocklin, C., Heller, T., Lecocq, F., Llanes-Regueiro, J., Pan, J., Petschel-Held, G., Rayner, S., Robinson, J., & Winkler, H. (2007). Sustainable development and mitigation. In Climate Change 2007: Mitigation of Climate Change (pp. 691-743). Cambridge University Press
Wang, Q., Li, R., Wang, Q., & Chen, S. (2021). Non-fungible token (NFT): Overview, evaluation, opportunities and challenges.
