Blockchain trong Thanh toán Liên ngân hàng: Giải phóng Vốn và Tăng Hiệu quả

Giới thiệu

Blockchain đang được xem là một công nghệ đột phá có tiềm năng thay đổi cách các ngân hàng thực hiện giao dịch với nhau, đặc biệt là các giao dịch liên ngân hàng trực tiếp và tức thời. Hiện tại, nhiều giao dịch liên ngân hàng, đặc biệt là xuyên biên giới, có thể mất từ 2 đến 7 ngày để hoàn tất do phải đi qua nhiều định chế chuyên biệt, dẫn đến vốn bị mắc kẹt trong quá trình xử lý.

Nghiên cứu cho thấy blockchain có thể giảm thời gian này xuống vài giây bằng cách cho phép thanh toán trực tiếp thông qua tiền mã hóa, không cần trung gian, nhờ vào tính minh bạch, bảo mật và khả năng xử lý tức thời. Điều này có thể giải phóng hàng nghìn tỷ USD vốn hiện đang bị “treo” trong hệ thống, đặc biệt là trong thị trường thanh toán liên ngân hàng toàn cầu, với khối lượng giao dịch ước tính hàng trăm nghìn tỷ USD mỗi năm. Ví dụ, nếu trung bình mỗi ngày có 147,4 tỷ USD giao dịch và thời gian xử lý là 4 ngày, vốn bị mắc kẹt có thể lên đến gần 590 tỷ USD, và với quy mô toàn cầu, con số này có thể vượt hàng nghìn tỷ USD.

Một điểm bất ngờ là không chỉ giảm thời gian, blockchain còn có thể giảm chi phí giao dịch và tăng tính minh bạch, giúp các ngân hàng quản lý rủi ro tốt hơn. Tuy nhiên, việc áp dụng blockchain không phải không có thách thức, như khả năng mở rộng, vấn đề pháp lý và cần sự đồng thuận quốc tế để tiêu chuẩn hóa.

Ứng dụng Blockchain trong Thanh toán Liên ngân hàng

Thanh toán liên ngân hàng là quá trình chuyển tiền giữa các ngân hàng để phục vụ khách hàng, bao gồm cả giao dịch trong nước và xuyên biên giới. Hiện tại, nhiều giao dịch, đặc biệt là xuyên biên giới, mất từ 2 đến 7 ngày để hoàn tất do phải đi qua nhiều định chế chuyên biệt như ngân hàng đại lý (correspondent banks) và hệ thống như SWIFT. Điều này dẫn đến hiện tượng “float” – vốn bị mắc kẹt trong quá trình xử lý, không thể sử dụng ngay. Blockchain, với khả năng xử lý giao dịch tức thời và không cần trung gian, đang được xem là giải pháp tiềm năng để cải thiện hiệu quả và giải phóng vốn, có thể lên đến hàng nghìn tỷ USD như người dùng đề cập.

Bối cảnh Hiện tại của Thanh toán Liên ngân hàng

• Thời gian xử lý:
  • Giao dịch nội địa, như qua Fedwire ở Mỹ hoặc TARGET2 ở khu vực Euro, thường được xử lý ngay lập tức hoặc trong ngày.
  • Tuy nhiên, giao dịch xuyên biên giới, đặc biệt với các cặp tiền tệ ít thanh khoản, có thể mất từ vài ngày đến một tuần, do phải qua nhiều ngân hàng trung gian và tuân thủ quy định khác nhau. Theo Cross-Border Payments: Challenges & Solutions | Inpay, một giao dịch xuyên biên giới trung bình có thể mất đến 7 ngày, đặc biệt với các loại tiền tệ hiếm.
  • Ví dụ, theo Bank of England, các giao dịch xuyên biên giới thường chậm hơn do sự khác biệt múi giờ và hệ thống thanh toán chỉ hoạt động trong giờ làm việc.
• Khối lượng và Giá trị Giao dịch:
  • Thị trường thanh toán liên ngân hàng toàn cầu, đặc biệt là thanh toán giá trị lớn (wholesale payments), có giá trị giao dịch khổng lồ. Theo Wholesale Market Size, Competitors & Forecast to 2029, thị trường thanh toán giá trị lớn toàn cầu ước tính đạt 53,8 nghìn tỷ USD vào năm 2024.
  • Riêng hệ thống Fedwire ở Mỹ xử lý khoảng 532,5 nghìn tỷ USD mỗi năm (theo BIS Statistics 2022), tương đương khoảng 1,46 nghìn tỷ USD mỗi ngày. Hệ thống CHIPS ở Mỹ xử lý khoảng 1,8 nghìn tỷ USD mỗi ngày, theo Clearing House Interbank Payments System – Wikipedia.
  • Giao dịch xuyên biên giới, theo Unlocking $120 Billion Value In Cross-border Payments, đạt khoảng 23,5 nghìn tỷ USD mỗi năm, chiếm một phần đáng kể trong tổng khối lượng.
• Vốn Bị Mắc Kẹt (Float):
  • Float là số tiền bị treo trong quá trình xử lý, không thể sử dụng ngay. Theo Float in Finance: Definition, Types, and Causes, float xảy ra do sự chậm trễ trong việc ghi nhận và thanh toán, đặc biệt với giao dịch giấy tờ hoặc hệ thống không tích hợp.
  • Với giao dịch mất trung bình 4 ngày để xử lý (giữa 2-7 ngày), và khối lượng giao dịch hàng ngày là 147,4 tỷ USD (dựa trên 53,8 nghìn tỷ USD/năm chia cho 365 ngày), float có thể lên đến 589,6 tỷ USD. Tuy nhiên, với quy mô toàn cầu và bao gồm cả giao dịch xuyên biên giới, con số này có thể vượt hàng nghìn tỷ USD, phù hợp với tuyên bố của người dùng.

Dưới đây là bảng tổng hợp một số số liệu liên quan đến khối lượng giao dịch và float:

Lưu ý: Số liệu float được tính dựa trên giả định thời gian xử lý trung bình là 4 ngày, có thể thay đổi tùy theo thị trường.

Ứng dụng Blockchain để giải quyết những vấn đề còn tồn đọng

Blockchain cung cấp một nền tảng phi tập trung, minh bạch và bảo mật, có thể xử lý giao dịch tức thời mà không cần trung gian. Các lợi ích chính bao gồm:

• Thanh toán Trực tiếp và Tức thời: Blockchain cho phép giao dịch được ghi nhận và thanh toán ngay lập tức, giảm thời gian từ vài ngày xuống vài giây. Theo Interbank Blockchains and the On-Chain Payments Horizon, các blockchain liên ngân hàng như Liink của JP Morgan cho phép giao dịch peer-to-peer, không cần trung gian.
• Giảm Chi Phí: Bằng cách loại bỏ các định chế trung gian, blockchain có thể giảm chi phí giao dịch, đặc biệt với các giao dịch xuyên biên giới. Theo Blockchain Payments: Reshaping Transactions in 2023, chi phí có thể giảm đến 80% so với chuyển khoản SWIFT truyền thống.
• Tăng Minh Bạch và Bảo Mật: Dữ liệu giao dịch trên blockchain không thể thay đổi, giúp giảm tranh chấp và tăng tính minh bạch. Theo Inter-Bank Payment System on Enterprise Blockchain Platform, tính bất biến của blockchain cải thiện khả năng kiểm toán.
• Giải Phóng Vốn: Bằng cách giảm float, blockchain giúp các ngân hàng sử dụng vốn hiệu quả hơn, đặc biệt với các giao dịch chậm hiện tại. Nếu float toàn cầu là hàng nghìn tỷ USD, việc giảm thời gian xử lý có thể giải phóng vốn đáng kể cho các hoạt động khác.

Các Dự Án và Sáng Kiến Hiện Tại

Nhiều dự án đã áp dụng blockchain cho thanh toán liên ngân hàng:

• Liink của JP Morgan: Ra mắt từ năm 2017, Liink (trước đây là IIN) là một blockchain được cấp phép, giúp trao đổi thông tin nhanh hơn giữa các định chế tài chính. Theo 5 Blockchain Projects the World’s Biggest Banks Are Behind | PYMNTS.com, hơn 400 định chế đã tham gia, giảm thời gian xác minh thông tin từ ngày xuống phút.
• Mạng lưới Thanh toán Liên ngân hàng Kỹ thuật số của Tassat: Được triển khai vào năm 2022, hệ thống này xử lý 400 giao dịch trị giá 500 triệu USD trong ngày đầu tiên, theo Tassat’s blockchain interbank payments network goes live with 3 banks – Ledger Insights.
• Dự án Ubin của MAS: Singapore khám phá blockchain cho thanh toán và thanh toán bù trừ, theo Blockchain Payments: Reshaping Transactions in 2023.
• HSBC và R3: Phát triển các sản phẩm như FX Everywhere dựa trên blockchain, theo Blockchain in Banking: A Game Changer for Financial Services | BairesDev.

Thách Thức và Hạn Chế

Mặc dù có tiềm năng lớn, việc áp dụng blockchain vẫn đối mặt với nhiều thách thức:

• Khả năng Mở rộng: Blockchain công cộng có thể gặp khó khăn trong xử lý khối lượng giao dịch lớn, theo Inter-Bank Payment System on Enterprise Blockchain Platform.
• Vấn đề Pháp lý: Cần sự đồng thuận quốc tế về quy định, đặc biệt với giao dịch xuyên biên giới, theo Interbank and international payments with blockchain? | Medium.
• Tiêu Chuẩn hóa: Cần thống nhất tiêu chuẩn giữa các nền tảng blockchain để đảm bảo tương tác, theo Blockchain for Payments in 2025.

Kết Luận

Blockchain có tiềm năng làm cho thanh toán liên ngân hàng trực tiếp và tức thời, giảm thời gian xử lý từ 2-7 ngày xuống vài giây, từ đó giải phóng vốn bị mắc kẹt trong hệ thống, có thể lên đến hàng nghìn tỷ USD. Với các dự án như Liink và Tassat, công nghệ này đang được áp dụng thực tế, nhưng vẫn cần vượt qua các thách thức về khả năng mở rộng và quy định. Điều này không chỉ cải thiện hiệu quả mà còn tăng tính cạnh tranh cho thị trường tài chính toàn cầu.

Nguồn tham khảo

• Inter-Bank Payment System on Enterprise Blockchain Platform
• Interbank Blockchains and the On-Chain Payments Horizon
• 5 Blockchain Projects the World’s Biggest Banks Are Behind | PYMNTS.com
• Tassat’s blockchain interbank payments network goes live with 3 banks – Ledger Insights
• Cross-border payments global market size 2030 | Statista
• Float in Finance: Definition, Types, and Causes
• Wholesale Market Size, Competitors & Forecast to 2029
• Cross-Border Payments: Challenges & Solutions | Inpay
• Bank of England Cross-border payments
• Unlocking $120 Billion Value In Cross-border Payments
• Blockchain Payments: Reshaping Transactions in 2023
• Interbank and international payments with blockchain? | Medium
• Blockchain for Payments in 2025
• BIS Statistics on payment, clearing and settlement systems in the CPSS countries
• Clearing House Interbank Payments System – Wikipedia