DỮ LIỆU PHI TẬP TRUNG, TƯƠNG LAI CỦA A.I VÀ TỰ DO
(Điều gì sẽ diễn ra khi Pi Network trở thành nền tảng phi tập trung lớn nhất thế giới ?)
Bài trước, tôi nói sơ qua về tính ưu việt của hệ thống dữ liệu phi tập trung so với Big Data trong huấn luyện AI. Trong khi Big Data thượng vàng hạ cám các “ông trùm” thâu tóm và sử dụng cho những mục đích khác nhau, bao gồm huấn luyện AI, bất chấp luật pháp quốc tế về sở hữu trí tuệ (có rất nhiều vụ kiện về sở hữu trí tuệ liên quan đến AI mà báo chí đã nói nhiều), thì hệ thống dữ liệu phi tập trung “tinh sạch” hơn nhiều được phân tán trên các máy tính cá nhân khắp nơi trên thế giới thông qua các Node.
Có thể tóm tắt sự vận hành của dữ liệu phi tập trung như sau :
DỮ LIỆU ĐẦU VÀO
Gồm các sản phẩm sáng tạo trực tuyến (tri thức khoa học, các phát minh sáng chế, giải pháp công nghệ, video, hình ảnh…) và các dữ liệu trực tuyến khác được đưa vào hệ thống Blockchain. Hệ thống Blochain, thông qua các Node, truyền các dữ liệu này vào lưu trữ trên các máy tính cá nhân phân tán khắp nơi. Nhưng trước khi đưa vào lưu trữ, các dữ liệu này được tự động “phân mảnh” (fragmentation) và mã hóa, mỗi Node chỉ lưu trữ một mảnh nhỏ (ví dụ 1 tấm ảnh sẽ chia thành 10 mảnh hay 100 mảnh chẳng hạn, mỗi máy tính chỉ giữ 1 mảnh). Do vậy, dù máy tính của bạn lưu trữ dữ liệu nhưng bạn không thể biết đó là cái gì. Muốn biết, bạn phải có khóa để giải mã và phải giải mã hàng trăm hàng ngàn mảnh nhỏ mới có thể kết nối thànhh dữ liệu nguyên trạng, vì vậy bạn chỉ là người lưu trữ “mù”.
Để không làm mất dữ liệu khi một số Node rời mạng, hệ thống Blockchain còn tự động tạo ra những bản sao của mỗi mảnh đó và lưu trữ ở nhiều nơi khác nhau, để đảm bảo các dữ liệu luôn luôn khả dụng, ngay cả khi một số máy tính cá nhân lưu trữ dữ liệu bị tấn công.
Sự vận hành đầu vào nói trên bảo đảm cho dữ liệu được an toàn, không thể thay đổi và không ai kiểm soát được, không ai có thể tấn công để lấy cắp được.
ĐẦU RA CỦA DỮ LIỆU
Tức là dữ liệu được cung cấp cho những người muốn sử dụng chúng, theo một cơ chế như sau :
Tổ chức hoặc cá nhân muốn sử dụng dữ liệu phi tập trung, trước hết họ phải tích hợp vào hệ sinh thái phi tập trung đó (chẳng hạn như hệ sinh thái Pi Network), họ phải mở tài khoản hoặc mở các ứng dụng (dApp hoặc DAO) được nền tảng xác nhận kết nối.
Muốn sử dụng dữ liệu nào đó, họ phải gửi một yêu cầu lên hệ thống cho biết họ muốn sử dụng cái gì, cụ thể là Metadata hoặc ID nào. Mỗi dữ liệu đều có danh mục kèm theo Metadata (thông tin mô tả dữ liệu) hoặc ID (mã định danh dữ liệu) công khai trên Blockchain.
Chỉ trong tich tắc, hệ thống sẽ gửi yêu cầu này đến các Node. Mỗi node sẽ cung cấp mã của mảnh nhỏ dữ liệu mà nó lưu trữ, hệ thống sẽ “lắp ghép” đầy đủ các mảnh lại thành dữ liệu hoàn chỉnh để cung cấp cho người yêu cầu. Người yêu cầu sẽ nhận dược dữ liệu, thường là qua hợp đồng thông minh (smart contract), sau khi trả tiền cho hệ thống (chẳng hạn như Pi coin). Số tiền này sẽ được trả cho chủ sở hữu dữ liệu, một phần nhỏ là phí trả cho các Node.
Ví dụ. Tác phẩm của nhạc sĩ Nguyen Quang hay bài hát của ca sĩ Doan Thanh Lam nếu đưa lên hệ thống Blockchain thì hệ thống sẽ tự động xác nhận quyền sở hữu mà không cần phải đăng ký bản quyền theo truyền thống. Ai muốn nghe muốn xem hoặc muốn tải về phải trả tiền tự động cho tác giả theo cơ chế trên.
VẤN ĐỀ BẢN QUYỀN
Khi dữ liệu đưa lên Blockchain thì tự động được xác nhận quyền sở hữu. Vấn đề là, có ai đó mang tác phẩm sáng tạo của người khác đưa lên Blockchain để tự động xác nhận quyền sở hữu thì làm sao ? Khi hệ sinh thái phi tập trung có tích hợp AI, thì AI sẽ “quét” trên toàn hệ thống trực tuyến, nếu phát hiện thấy tác phẩm đó đã có bản quyền thì lập tức thông báo để các Node không xác nhận. Trong trường hợp dữ liệu chứng nhận bản quyền truyền thống của quốc gia nào đó không được số hóa đưa lên mạng thì AI cũng bó tay. Trong trường hợp này, người có bản quyền sẽ kiện người ăn cắp bản quyền, nếu chứng minh tác phẩm được công nhận bản quyền của mình có trước tác phẩm bị người kia đưa lên sổ cái Blockchain để xác lập sở hữu, thì người kiện sẽ thắng. Nhưng trong tương lai không xa, khi các Chính phủ đều được số hóa thì việc ăn cắp này sẽ rất khó xảy ra.
HUẤN LUYỆN AI VÀ SỰ TƯƠNG TÁC CỦA AI TRÊN NỀN TẢNG PHI TẬP TRUNG
Nhà phát triển AI muốn huấn luyện AI trên dữ liệu phi tập trung, trước hết họ phải tích hợp ứng dụng của họ vào hệ sinh thái phi tập trung mà họ muốn.
Bản thân chủ sở hữu AI không thể tải dữ liệu phi tập trung về để huấn luyện AI, mà sẽ cung cấp mô hình AI của họ lên hệ thống. Thông qua Federated Learning (học liên kết), AI sẽ tự động gửi yêu cầu đến các node về những dữ liệu theo mô hình của nó, các node sẽ tự động bỏ phiếu đồng thuận (như nguyên tắc bỏ phiếu giao dịch nói ở bài trước). AI sẽ được huấn luyện trực tiếp trên hệ thống dữ liệu phi tập trung này, nhà phát triển phải tự động trả phí cho chủ sở hữu của dữ liệu.
Vì dữ liệu phi tập trung về căn bản là chính xác, có nguồn gốc và “tinh sạch”, nên AI được huấn luyện trên nền tảng này cũng căn bản trở thành AI trung thực, không thiên vị.
Do công nghệ Blockchain chưa được phổ cập rộng rãi, nên hệ thống dữ liệu phi tập trung không đủ để huấn luyện AI như huấn luyện trên máy chủ Big Data. Trong tương lai, khi hệ thống dữ liệu phi tập trung đủ lớn thì việc huấn luyện AI trên hệ thống đó mới thật sự hữu dụng. Nhưng ngay cả như vậy, thì hệ thống phi tập trung vẫn chưa thể thâu tóm được mọi tri thức trực tuyến của nhân loại.
Vì vậy, sau khi được huấn luyện trên nền tảng phi tập trung, AI sẽ thông qua Federated Learning để tiếp cận dữ liệu bên ngoài hệ thống để “làm giàu” thêm trí tuệ của nó. Lúc này, AI đã đủ “thông minh” đánh giá và loại bỏ những fake news và các tri thức ngụy tạo để trở thành “hoàn hảo” về mặt tri thức (trực tuyến).
Vấn đề đặt ra là dữ liệu phi tập trung chân thực đến mức nào, bao gồm bản quyền và tri thức ngụy tạo?
Vấn đề bản quyền, tôi đã nói ở trên. Riêng đối với tri thức ngụy tạo thì AI được huấn luyện trên Big Data hiện nay chỉ có thể nói nước đôi, rằng cái đó người này nói thế này người kia nói thế kia, còn nó thì chưa có bằng chứng để nói đúng hay là sai, nhưng nó có khuynh hướng “ngã theo đám đông” trong Big Data, thậm chí nó còn cung cấp cả fake news và tri thức ngụy tạo. Trong tương lai, khi AI được huấn luyện trên dữ liệu phi tập trung và sử dụng Federated Learning để tiếp cận với bên ngoài, nó không những đủ sức loại bỏ fake news mà còn “quét” đến tận cùng mọi dữ liệu liên quan trên Internet để tìm ra bằng chứng của những nghiên cứu khoa học : dữ liệu gốc của nghiên cứu đó là gì, xuất phát từ nguồn nào, những thử nghiệm có bảo đảm nguyên tắc khoa học và đủ lớn hay không, logic phân tích có gì mâu thuẫn. Nếu phát hiện sai sót (dữ liệu gốc là giả, thực tiễn chứng minh là sai, phương pháp nghiên cứu không bảo đảm quy tắc khoa học hoặc mâu thuẫn logic…), AI sẽ truyền tin tức đó đến các Node để các node tự động không đưa lên blockchain.
Trên đây là viễn cảnh thiện lành của hệ thống phi tập trung và tương lai của AI. Hệ thống này trước sau gì cũng “xé lẻ” quyền lực tập trung của những ông trùm công nghệ, chia sẻ lợi ích cho cộng đồng, hạn chế sự lừa dối của giới tinh hoa để mang lại sự thật và tự do cho nhân loại.
Viễn cảnh đó đã bắt đầu từ sự ra đời của công nghệ Blockchain, được thử nghiệm mười mấy năm nay và sẽ hiện hữu từ hệ thống phi tập trung lớn nhất thế giới là Pi Network. Cơ sở để nói nền tảng phi tập trung của Pi Network “sẽ lớn nhất thế giới” vì hiện có tới hơn 60 triệu người tiên phong, 20 triệu người đã KYC, blockchain của nó có hơn 300 ngàn Node, chưa có nền tảng phi tập trung nào lớn như vậy. Nó thực sự “lớn nhất thế giới” khi hàng trăm ngàn Node đang testnet trở thành mainnet.
HOÀNG HẢI VÂN
P/s : Cần biết, AI dù hoàn hảo đến đâu cũng chỉ thâu tóm được những tri thức của loài người được số hóa và công khai trực tuyến. Và dù AI liên tục cập nhật tri thức trong thời gian thực thì đó chẳng qua cũng là tri thức trưc tiuếm mới nhất mà thôi. Nó không có khả năng giúp thẩm định một nghiên cứu khoa học với những phát kiến chưa trực tuyến. Nó có thể “giỏi” hơn tất cả mọi người nhưng không thể “giỏi” hơn những thiên tài trị quốc, người sáng tạo công nghệ, nghệ sĩ và nhà quân sự. Sử dụng AI trong quốc phòng thì rất tốt, nhưng dùng AI để điều hành chiến trận chắc chắn sẽ chuốc lấy thất bại.
Và cần nhớ, tri thức của loài người nói chung được phân tán khắp mọi nơi, bao gồm trên không gian trực tuyến, trong kho dữ liệu bí mật của các quốc gia, doanh nghiệp và bí quyết cá nhân cùng những tri thức về những kỹ năng đặc hữu của từng người trên khắp nhân gian, không một bộ óc siêu việt nào, không một AI hoàn hảo nào có thể thâu tóm hết được. Ảo tưởng dùng AI để có thể biết tuốt nhằm chinh phục tự nhiên cải tạo xã hội sẽ là sai lầm tệ hại. Bài học thất bại của “chủ nghĩa duy khoa học” với nền kinh tế kế hoạch hóa của thế kỷ 20 vẫn còn đó, đừng lặp lại bằng “chủ nghĩa duy công nghệ”.
