Tác giả: Luật sư DƯ BÁ PHƯỚC
Liên hệ: https://www.linkedin.com/in/phuocdu/
Email: phuocduba@gmail.com
DISCLAIMER:
- Tình huống được đề cập trong bài viết là tình huống có thật được tác giả thu thập trong quá trình hành nghề (đã được mã hóa và điều chỉnh một số tình tiết để tránh làm lộ thông tin khách hàng);
- Tác giả không phải là trader chuyên nghiệp và không hiểu sâu về trading Tiền ảo hay tài sản số. Do vậy, các thuật ngữ và cách lý giải trong bài được trình bày một cách ngắn gọn để độc giả dễ hình dung;
- Tất cả các khuyến cáo của tác giả trong bài viết chỉ nhằm giúp độc giả hạn chế rủi ro, phiền phức liên quan đến pháp lý và không có bất kỳ một mong muốn/ý định nào khuyến khích việc sử dụng vào hoạt động kinh doanh và/hoặc thực hiện hành vi vi phạm pháp luật/lách luật/…;
I. THÔNG TIN CHUNG VỀ TIỀN MÃ HÓA VÀ PHƯƠNG THỨC GIAO DỊCH
* CÁC LOẠI TIỀN MÃ HÓA
Trong thị trường tiền mã hoá, người ta thường chia crypto thành 03 nhóm chính:
- Bitcoin (BTC) – đồng coin đầu tiên và có vốn hoá lớn nhất.
- Stablecoin – các đồng coin được neo giá vào một loại tài sản ổn định (thường là USD, vàng…). (Trong bài sẽ viết gọi loại coin này là “USDT”)
- Altcoin – viết tắt của “Alternative coin”, tức là tất cả các loại coin/token khác ngoài Bitcoin và Stablecoin (ví dụ: Ethereum, BNB, Solana, Cardano…).
Theo đó, có thể hiểu 1 cách đơn giản là vì tính chất như tên gọi thì stablecoin (USDT, USDC, TUSD) thường được sử dụng làm “đồng tiền trung gian” để đầu từ các loại tiền mã hóa khác, và đồng tiền thông dụng nhất được sử dụng là USDT. Có thể hiểu nôm na rằng nó được sử dụng như 1 đơn vị tiền tệ để giao dịch trên thị trường chứng khoán.
* CÁCH THỨC GIAO DỊCH
Hiện nay, Việt Nam mới trong giai đoạn nghiên cứu, xây dựng và thí điểm sàn giao dịch tài sản mã hóa/tiền số (“Tiền Ảo”), trong đó hiện đang tiên phong xây dựng/thí điểm trong lĩnh vực này có thể kể đến một số công ty chứng khoán như SSI, VIX, TCBS,…
Theo đó, các sàn giao dịch như Binance, Bitget,… chưa được cấp phép hoạt động tại Việt Nam.
Do vậy, các nhà đầu tư không thể trực tiếp nạp tiền VND lên sàn để giao dịch Tiền Ảo và chỉ thể thực hiện thông qua phương thức P2P1. Theo đó, thay vì nạp trực tiếp tiền vào tài khoản chuyên dụng như tài khoản chứng khoán2 thì người mua phải tìm mua USDT của nhà đầu tư khác thông qua sự bảo trợ của Sàn giao dịch hoặc mua trong các hội nhóm/mạng xã hội.
Thường thì khi mua-bán theo phương thức P2P này người mua và người bán sẽ không biết được danh tính của nhau và thường sẽ trao đổi qua sàn hoặc ứng dụng trao đổi như Telegram/Signal hoặc thậm chí không cần trực tiếp trao đổi với nhau mà chỉ cần thao tác trên các Sàn giao dịch.
Việc không thực hiện KYC đem lợi ích là giữ bí mật thông tin cá nhân nhưng cũng đi kèm với rủi ro của việc lừa đảo hoặc dính đến các hành vi vi phạm pháp luật như gián tiếp rửa tiền, vận chuyển tiền tệ trái phép qua biên giới3.
Để tránh hiểu lầm, sàn Binance hiện nay cũng đã thực hiện eKYC và xác thực các tài khoản. Tuy nhiên, như đã đề cập, Binance vẫn chưa được cấp phép hoạt động tại Việt Nam và hoạt động KYC ở trên được để nôm na chỉ việc các bên trong giao dịch mua/bán USDT không biết và không thể biết danh tính của đối phương.
Xuất phát từ việc giao dịch được thực hiện bí mật, nhanh chóng, tiện lợi và không làm lộ thông tin cá nhân nên được rất nhiều các nhà đầu tư ưa thích sử dụng. Bên cạnh đó, việc khó bị kiểm soát, giám sát bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, khó để truy xuất dòng tiền khiến P2P trở thành một trong những phương thức giao dịch “ưa thích” của các đối tượng phạm tội.
*Chú thích
1 P2P (Peer-to-Peer) là phương thức giao dịch trực tiếp giữa người mua và người bán qua sàn giao dịch (Binance, OKX, Bybit…), sàn chỉ đóng vai trò trung gian bảo đảm.
2 Nhà đầu tư chuyển khoản VNĐ từ tài khoản ngân hàng (cùng chủ sở hữu) vào tài khoản chuyên dụng của công ty chứng khoán (CTCK). Đương nhiên hình thức này được pháp luật Việt Nam công nhận và bảo hộ.
3 Mời độc giả tìm đọc bài viết về nội dung này trên trang cá nhân Linkedin của tôi.
II. RỦI RO KHI TRAO ĐỔI, MUA BÁN USDT QUA HÌNH THỨC P2P VÀ CASE-STUDY
Một loại dịch vụ tất yếu được sinh ra để phục vụ phương thức P2P này đó là các “Tổng Kho USDT”. Các Tổng Kho này sẽ nhận thu mua USDT và bán sỉ, lẻ cho các nhà đầu tư để ăn khoản tiền chênh lệch. Theo đó, lượng tiền giao dịch của các Tổng Kho này là rất lớn và thường sẽ sử dụng rất nhiều tài khoản ngân hàng VND tại Việt Nam để giao dịch.
Như đã đề cập ở trên, việc trao đổi, mua bán USDT thường được thực hiện chớp nhoáng và rất hiếm khi các bên tham gia giao dịch biết được thông tin cá nhân của nhau (trừ tài khoản ngân hàng được chỉ định4). Điều này có nghĩa, những bên tham gia trong giao dịch “không thể xác định” được mục đích giao dịch của bên còn lại chỉ đơn thuần là để “đầu tư” hay nhằm mục đích khác như “rửa tiền”, “hối lộ”,… và cũng không thuộc trường hợp “bắt buộc phải biết”.
Như đã từng đề cập trong bài viết về “Nguyên tắc suy đoán vô tội và xác định sự thật vụ án trong TTHS Việt Nam”5 của tôi đã đề cập, việc chứng minh tội phạm thuộc về các cơ quan tiến hành tố tụng, bị can, bị cáo, người bị buộc tội,… có quyền nhưng không có nghĩa vụ phải chứng minh mình vô tội. Theo đó, giả sử trường hợp có “không may” dính dáng đến 1 vụ án hình sự thì cũng không cần phải hoảng loạn, lo lắng trong việc chứng minh mình vô tội.
Tuy nhiên, trong một số trường hợp, quyền chứng minh này lại là một “chiếc phao cứu sinh” để giúp bạn không bị nhấn chìm trong những rắc rối pháp lý khi tham gia vào lĩnh vực đầy rủi ro này.
Để minh họa cho nội dung đề cập ở trên, tôi sẽ trình bày lại một vụ việc thực tế mà tôi tham gia tư vấn cho khách hàng sử dụng dịch vụ tư vấn thường xuyên của tôi là một “Tổng Kho USDT”6.
*Chú thích
4 Khó có thể xác định tài khoản ngân hàng đích được cung cấp có phải tài khoản chính chủ của đối tác trong giao dịch hay không.
6 A là khách hàng thường xuyên của tôi.
CASE-STUDY
* BỐI CẢNH:
Trước hết, cần quay lại thời điểm A và tôi mới hợp tác, A có trao đổi với tôi rằng làm Tổng Kho USDT là một trong những mảng kinh doanh của A và sắp tới muốn tập trung vào mảng này cũng như các dịch vụ liên quan đến tài sản số vì thấy đây là một mảng rất tiềm năng.
Bài toán A đặt ra cho tôi là A muốn tìm hiểu về mọi rủi ro có thể xảy ra phát sinh từ mô hình này, bao gồm cả hình sự, hành chính, dân sự, thuế,… và thật sự muốn biết cả những “rủi ro về mặt lý thuyết” chứ không nhất thiết phải dựa trên các case- study thực tế vì bản thân A cũng hiểu đây là 1 mảng “xám” tại Việt Nam.
Ngoài việc phân tích, trình bày chi tiết các rủi ro về lĩnh vực này để A đánh giá và cân nhắc thì tôi và đội ngũ chuyên môn của A còn xây dựng một Quy trình quản trị rủi ro trong lĩnh vực này. Trong đó, tập trung vào khâu quan trọng nhất đó là KYC các khách hàng thường xuyên/các khách hàng có giao dịch với giá trị > xxxUSD
* SỰ VỤ XẢY RA
Giữa năm 2024, tài khoản ngân hàng của A tại bị chặn, không thể giao dịch. Sau khi làm việc với Ngân hàng thì A được trả lời rằng tài khoản của A hiện đang bị Khóa theo yêu cầu của Cơ quan điều tra – Công an Quận X và từ chối chia sẻ lý do.
Sau đó khoảng 1 tuần, A nhận được Giấy triệu tập của Công an Quận X (“CA Quận X”) với nội dung triệu tập đến trụ sở tại Thành phố Y để làm việc liên quan đến một vụ án Lừa đảo chiếm đoạt tài sản.
Theo hướng dẫn của tôi, A đã chủ động liên hệ với Điều tra viên phụ trách vụ án trên để trao đổi nhằm tìm hiểu kỹ với về lý do triệu tập làm việc thì được giải thích như sau:
CA quận X hiện đã khởi tố B với hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản, trong quá trình điều tra, CA Quận X phát hiện tài khoản ngân hàng của B thường xuyên giao dịch với tài khoản ngân hàng của A.
B là một khách hàng thường xuyên mua, bán USDT với số lượng lớn và giao dịch thường xuyên với A.
* Vấn đề pháp lý:
Có vấn đề pháp lý mà A cần tôi tư vấn ở đây là:
- Vấn đề liên quan đến hình sự (chủ động chứng minh A không liên quan đến hành vi phạm tội của B);
- Nhanh chóng gỡ phong tỏa tài khoản ngân hàng A (vì tài khoản đang có một số tiền rất lớn và là nguồn vốn lưu động rất quan trọng đối với A).
* Tóm tắt nội dung tư vấn:
Đối với 02 yêu cầu nêu trên, hướng tư vấn của tôi sẽ là chủ động thực hiện quyền của A trong việc “chứng minh vô tội”. Theo đó, việc cần làm là thu thập đầy đủ các tài liệu, chứng cứ thể hiện bản chất của các giao dịch ngân hàng giữa A và B chỉ đơn thuần là trao đổi nhằm đầu tư tiền ảo7.
Rất may mắn A và đội ngũ của mình thực hiện rất đúng và đầy đủ các quy trình quản trị rủi ro đã được ban hành và cập nhật thường xuyên trước đó nên việc thu thập các tài liệu trên khá nhanh chóng và đầy đủ.
Thêm nữa, việc chủ động liên hệ, phối hợp, hợp tác với các cơ quan tiến hành tố tụng trong khi giải quyết vụ án hình sự (khi mình hiểu rõ bản chất của vụ án) là một bước đi cực kỳ quan trọng. Đặc biệt là trong trường hợp mong muốn được nhanh chóng hủy bỏ biện pháp cưỡng chế (phong tỏa tài khoản).
Tiếp đó là khâu chuẩn bị văn bản:
- Văn bản đề nghị hủy bỏ biện pháp phong tỏa tài khoản với các nội dung chính: (1) Trình bày mối quan hệ của A và B (2) Giải trình chi tiết các khoản tiền giao dịch (đính kèm các tài liệu chứng minh) (3) Cam kết sẵn sàng tham gia đối chất với B (nếu được yêu cầu),…
- Bản tường trình sự việc.
Việc trình bày theo một trình tự logic kèm theo các tài liệu chứng minh cụ thể sẽ phần nào giúp cơ quan điều tra đẩy nhanh tiến độ xác minh hơn so với việc trình bày lan man, không đầy đủ, cụ thể và tránh trường hợp bị triệu tập nhiều lần do chưa làm rõ các tình tiết liên quan.
*Chú thích:
7 Việc đầu tư tiền ảo ở Việt Nam hiện nay chưa có quy định cấm. Do đó, đây không phải là hoạt động vi phạm pháp luật. Mời các bạn đọc bài viết trên trang cá nhân của tôi về lĩnh vực này để được cung cấp thêm một số thông tin.
* Kết quả thực hiện:
Do tích cực phối hợp với CQĐT cũng như cung cấp khá đầy đủ các tài liệu chứng minh có giá trị, A chỉ phải làm việc với CQĐT Quận X duy nhất 01 buổi sáng và sau đó không bị triệu tập thêm bất kỳ lần nào nữa.
- Như vậy, mục đích (1) trong vụ án này cơ bản đã được giải quyết. Điều này giúp A hạn chế tối đa thời gian và chi phí đối với vụ án này. Bởi lẽ, nơi A sinh sống và làm việc cách trụ sở CQĐT Quân X gần 2000 km, điều này đồng nghĩa với việc 1 buổi làm việc A sẽ phải mất ít nhất 1 chuyến bay khứ hồi + các chi phí khác như ngủ, nghỉ,…
- Đối với mục đích số (2): Theo quy định tại Điều 130 Bộ luật TTHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2025), nếu không được Các cơ quan tiến hành tố tụng nhận định là “không còn cần thiết” thì thời gian tài khoản của A bị phong tỏa có thể tính bằng “năm” theo thời hạn điều tra, truy tố, xét xử.
Rất may mắn khi 04 tháng kể từ thời điểm làm việc với CA quận X và nộp Văn bản đề nghị hủy bỏ biện pháp phong tỏa tài khoản, tài khoản của A đã chính thức được gỡ phong tỏa.
Mặc dù việc gỡ phong tỏa này không được như ý muốn. Tuy nhiên, đối với 01 vụ án rất nghiệm trọng thì số thời gian này đã được coi là rất may mắn đối với A.
Và đương nhiên case này cũng được note để bổ sung vào một trong những nội dung cần lưu ý trong Quy trình quản trị rủi ro của A.
III. KHUYẾN NGHỊ
Việc trao đổi, đầu tư tài sản số chắc chắn sẽ bùng nổ trong thời gian tới như một tất yếu khách quan. Kết quả của việc thí điểm các sàn giao dịch tài sản số có được như mong muốn hay không, các nhà làm luật tại Việt Nam có xây dựng hành lang pháp lý cụ thể, chi tiết để hướng dẫn đối với lĩnh vực này hay không, chưa ai dám khẳng định.
Do đó, ít nhất trong giai đoạn “quá độ” này, các nhà đầu tư, tổ chức, cá nhân đã, đang và sẽ tham gia vào lĩnh vực tài sản số này cần nhanh chóng nâng cao nhận thức pháp luật, ý thức quản trị rủi ro và đặt các “chốt kiểm soát” trong khi tham gia vào lĩnh vực này để hạn chế tối đã các rủi ro pháp lý không đáng có.
Gửi tặng độc giả một câu nói tôi thường xuyên gửi tới các khách hàng của tôi khi họ muốn tư vấn đề các hoạt động kinh doanh “đã và đang thực hiện”:
“Những hoạt động kinh doanh trước giờ các anh/chị thực hiện chưa gặp rủi ro chứ không phải không có rủi ro”
HOẶC:
“Trước giờ chưa bị làm sao không có nghĩa là sau này cũng vậy”
Ngoài ra, các độc giả có thể tìm độc nội dung về thuế liên quan đến mua, bán tiền ảo trong trang cá nhân Linkedin của tôi.
Trân trọng.