Tiền điện tử đã nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự sáng tạo, và cũng là một trong những tài sản có mức tăng trưởng và tiềm năng sinh lời nổi bật nhất trong thập kỷ qua. Hãy cùng nhìn lại những cột mốc quan trọng trên hành trình phát triển ấn tượng của lĩnh vực này.
Những năm 2000: Sự hình thành của Bitcoin
Bitcoin, do nhân vật bí ẩn Satoshi Nakamoto sáng lập, đã đặt nền móng cho hệ thống tiền điện tử hiện đại. Ý tưởng về Bitcoin được xây dựng trên nền tảng của công nghệ mật mã khóa công khai, lần đầu tiên được giới thiệu vào năm 1976 bởi hai nhà khoa học từ Đại học Stanford. Đến thập niên 1980, nhà mật mã học David Chaum cũng tiên phong nghiên cứu về tiền kỹ thuật số, mở ra các hướng đi mới cho hệ thống tài chính kỹ thuật số. Trong những năm 1990, các nỗ lực phát triển hệ thống tiền kỹ thuật số ẩn danh đã góp phần định hình tương lai của tiền điện tử.
Trước khi Bitcoin xuất hiện, hệ thống tài chính toàn cầu đã trải qua nhiều biến động, nổi bật là sự sụp đổ của bong bóng dot-com. Sự bùng nổ của Internet, kết hợp với các cuộc đầu cơ bất động sản tại Mỹ và nhiều bất ổn tài chính khác, đã dẫn đến cuộc khủng hoảng năm 2008. Trong bối cảnh đó, Bitcoin ra đời, mang theo hy vọng giải quyết các thách thức tài chính và hiện thực hóa giấc mơ tự do tài chính trong tương lai.
2008 – 2009: Sự hình thành của Bitcoin
Năm 2008, Nakamoto đã đăng ký tên miền Bitcoin.org https://bitcoin.org/en/ và công bố “Sách trắng Bitcoin”, mô tả về mạng lưới Bitcoin cùng với cơ chế đồng thuận Proof-of-Work (PoW). Đây là hệ thống tiền mã hóa ngang hàng đầu tiên, với nguồn cung token giới hạn ở mức 21 triệu. Khối đầu tiên, hay khối “genesis,” được khai thác vào năm 2009, tạo ra 50 Bitcoin, chính thức đưa vào lưu thông. Khối này chứa thông điệp mã hóa ám chỉ cuộc khủng hoảng tài chính 2008 và việc chính phủ can thiệp cứu trợ các ngân hàng. Giao dịch Bitcoin đầu tiên được Nakamoto thực hiện vào ngày 12/01/2009.
Việc khai thác Bitcoin nhanh chóng trở nên khó khăn do yêu cầu về năng lượng và sức mạnh tính toán cao, đòi hỏi các thiết bị phần cứng có GPU mạnh. Điều này đảm bảo tính bảo mật và công bằng cho mạng lưới nhưng cũng dấy lên nhiều tranh cãi về tác động của Bitcoin đối với môi trường.
2010: “Ngày Pizza Bitcoin”
Một cột mốc thú vị trong lịch sử Bitcoin diễn ra vào ngày 22/05/2010, khi một người đàn ông tại Florida chi 10,000 BTC để mua hai chiếc pizza từ Papa Johns. Đây là giao dịch thương mại đầu tiên sử dụng Bitcoin. Cùng năm, các sàn giao dịch đầu tiên, BitcoinMarket.com và Mt.Gox, cũng được ra đời, cho phép Bitcoin được giao dịch công khai với giá khởi điểm khoảng 0,03 USD/BTC.
Cuối năm 2010, Nakamoto biến mất một cách bí ẩn. Dù có nhiều người tự nhận là Nakamoto, danh tính thực sự của người sáng lập Bitcoin vẫn là một bí ẩn.
Giai đoạn khởi đầu: 2011-2014
Đây là giai đoạn đầu tiên của tiền điện tử, khi các khái niệm cơ bản về công nghệ và thị trường dần được định hình và hoàn thiện.
2011: Sự ra đời của các altcoin đầu tiên
Khi Bitcoin ngày càng thu hút sự chú ý, nhiều người bắt đầu tạo ra các token thay thế gọi là “altcoin.” Namecoin (NMC) của Vincent Durham và Litecoin (LTC) của Charlie Lee là hai altcoin đầu tiên, cả hai đều dựa trên mã nguồn của Bitcoin và tồn tại đến ngày nay. Hiện tại, Litecoin xếp thứ 20 về vốn hóa thị trường.
Ngoài ra, BitPay và Electrum – hai ví tiền điện tử lâu đời nhất – cũng được phát triển vào thời gian này. Electrum tập trung vào Bitcoin, trong khi BitPay mở rộng hỗ trợ nhiều loại tiền điện tử khác.
Một dấu mốc khác vào năm 2011 là khi giá Bitcoin lần đầu tiên tương đương với Đô la Mỹ (USD), Euro (EUR), và Bảng Anh (GBP). Điều này có thể đã khiến WikiLeaks bắt đầu chấp nhận quyên góp bằng Bitcoin.
2012: Sự kiện Halving đầu tiên của Bitcoin
Bitcoin không chỉ có giới hạn về nguồn cung mà còn có một cơ chế độc đáo để tăng cường tính khan hiếm – Halving, diễn ra mỗi bốn năm. Trong lần Halving đầu tiên, phần thưởng cho mỗi khối đã giảm từ 50 BTC xuống 25 BTC, điều này đã góp phần đẩy giá Bitcoin từ 12 USD vào ngày 28 tháng 11 năm 2012 lên 1,217 USD trong vòng một năm sau. Sự gia tăng giá trị này đã thu hút sự chú ý đáng kể từ công chúng, dẫn đến việc thành lập Bitcoin Foundation. Đây cũng là thời điểm kỷ lục khi có 1,000 thương nhân bắt đầu chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin thông qua dịch vụ BitPay.
Công ty Coinbase đã thành công trong việc huy động được 600,000 USD để chính thức ra mắt thị trường. Bên cạnh đó, số đầu tiên của tạp chí Bitcoin – do Mihai Alisie và Vitalik Buterin sáng lập – đã được phát hành, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về Bitcoin. Estonia cũng trở thành quốc gia đầu tiên áp dụng công nghệ blockchain vào hệ thống nhận diện số, đưa blockchain vào ứng dụng chính thức.
2013: Khởi đầu cho ICO
Năm 2013 là dấu mốc khi Bitcoin lần đầu tiên vượt qua mức giá 1,000 USD. Cùng thời điểm này, Reddit bắt đầu chấp nhận thanh toán cho tài khoản Gold bằng Bitcoin. Sau đó, chợ đen Silk Road nổi tiếng đã bị đóng cửa và FBI đã thu giữ 26,000 BTC từ nền tảng này. Trong năm nay, các máy ATM Bitcoin đầu tiên cũng được lắp đặt tại Vancouver, Canada, giúp người dùng dễ dàng chuyển đổi Bitcoin sang tiền mặt và ngược lại.
Điểm nổi bật trong năm 2013 là sự xuất hiện của hình thức huy động vốn mới mang tên ICO (Initial Coin Offering). Mastercoin (OMNI) là dự án đầu tiên thực hiện ICO, huy động được 4,740 BTC (tương đương khoảng 500,000 USD), chủ yếu từ cộng đồng diễn đàn bitcointalk.org, nhằm phát triển nền tảng của mình. Dự án này không chỉ tạo điều kiện cho nhiều dự án blockchain sau này mà còn đặt nền tảng cho sự ra đời của Ethereum hai năm sau.
2014: Khởi đầu của NFT và sự xuất hiện của stablecoin
Vào đầu năm 2014, thị trường tiền điện tử đã phải đối mặt với một cú sốc lớn khi sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất, Mt.Gox, chiếm 70% giao dịch toàn cầu, bị tấn công và tuyên bố phá sản. Khoảng 850,000 Bitcoin, tương đương 460 triệu USD lúc bấy giờ, đã bị đánh cắp, gây chấn động lớn cho cộng đồng người dùng. Sự kiện này dẫn đến việc giá Bitcoin giảm mạnh tới 50%, khiến nhiều người chuyển hướng tìm hiểu các ứng dụng blockchain mới như NFT, stablecoin, privacy coin và ví phần cứng.
– Tháng 1/2014: DASH (trước đây gọi là XCoin) được ra mắt, trở thành đồng tiền ẩn danh đầu tiên với mục tiêu bảo vệ sự riêng tư của giao dịch, phát triển từ một nhánh (fork) của Bitcoin.
– Tháng 5/2014: Kevin McCoy giới thiệu “Quantum”, NFT đầu tiên được xây dựng trên blockchain Namecoin.
– Tháng 7/2014: bitUSD, một token phát hành trên blockchain BitShares, được công nhận là stablecoin đầu tiên khi gắn giá trị của nó với USD. Cùng tháng, ví phần cứng đầu tiên dành cho tiền điện tử, Trezor, cũng ra mắt, sau đó là Ledger. Ethereum kết thúc tháng với 31,591 Bitcoin huy động được chỉ sau 42 ngày.
– Tháng 9/2014: NuBits được giới thiệu như stablecoin thứ hai. Đồng thời, giao dịch hoán đổi Bitcoin không cần bên trung gian đầu tiên cũng được Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Hoa Kỳ (CFTC) công nhận.
– Tháng 11/2014: Tether phát hành USDT, trở thành stablecoin đầu tiên hoàn toàn được hỗ trợ bởi tài sản thực. Mặc dù thị trường có nhiều biến động, nhiều công ty vẫn tiếp tục áp dụng thanh toán bằng Bitcoin, như Stripe, PayPal, Dell và Microsoft.
2015 – 2018: Sự bùng nổ của tiền điện tử
Nhiều nhóm phát triển đã khởi động các dự án tiền điện tử thông qua hình thức ICO, với tham vọng thay thế Ethereum.
2015: Khởi đầu của Ethereum
Ethereum chính thức ra mắt mạng lưới chính đầu tiên, Frontier, vào năm 2015, chỉ hai năm sau khi Vitalik Buterin và các cộng sự công bố sách trắng (whitepaper) của họ. Họ cũng giới thiệu tiêu chuẩn ERC-20, điều này có vai trò quan trọng trong sự phát triển của hợp đồng thông minh và nhiều ứng dụng blockchain khác. Mặc dù giá Ethereum lúc bấy giờ chỉ dưới 1 USD, nhưng các nhà đầu tư đã nhận ra tiềm năng lớn của dự án này.
Năm 2015 cũng chứng kiến sự bùng nổ của tiền điện tử khi Coinbase trở thành sàn giao dịch tiền điện tử được quản lý đầu tiên tại Hoa Kỳ, cùng với sự ra mắt của sàn giao dịch Gemini. Bitcoin được giới thiệu trên bìa tạp chí The Economist với tiêu đề “Cỗ máy Niềm tin” và trở thành tâm điểm trong kế hoạch của Stripe khi công ty tích hợp thanh toán BTC cho các thương nhân.
Hơn nữa, sự quan tâm của các tổ chức tài chính đối với công nghệ blockchain cũng gia tăng mạnh mẽ: JPMorgan, Goldman Sachs và Bank of America đã hợp tác phát triển khung công nghệ blockchain cho ngành ngân hàng, trong khi NASDAQ thực hiện thử nghiệm blockchain đầu tiên.
2016: Cuộc tấn công DAO
Năm 2016 đánh dấu sự ra mắt của Homestead, mainnet thứ hai của Ethereum. Trên nền tảng blockchain của Ethereum, một mô hình tổ chức phi tập trung và không cần sự tin cậy đã được hình thành thông qua các hợp đồng thông minh. Dự án có tên Tổ chức Tự trị Phi tập trung (DAO) đã trở thành hình mẫu cho các thực thể điều hành bởi cộng đồng trong không gian blockchain. Sự hấp dẫn của DAO nằm ở thiết kế phân bổ quyền lực một cách bình đẳng, đồng thời đây cũng là dự án lớn đầu tiên trên mạng Ethereum, với việc huy động thành công 150 triệu USD bằng Ethereum. Tuy nhiên, trước khi có thể tiến xa hơn, một hacker đã lợi dụng lỗ hổng trong mã nguồn và đánh cắp khoảng 3.6 triệu USD (với một số dự đoán con số này có thể lên tới 14 triệu USD) từ quỹ của DAO.
Cộng đồng Ethereum đã chịu tổn thất nặng nề khi 14% tổng số token đang lưu hành bị khóa trong hợp đồng thông minh của DAO vào thời điểm xảy ra vụ tấn công. Nhiều câu hỏi được đặt ra về tính bảo mật và thậm chí về sự tồn tại của mạng lưới này, dẫn đến quyết định của các công ty khai thác, sàn giao dịch và nhà vận hành nút thực hiện một hard fork tại khối 192,000.
Trong bối cảnh đó, Bitcoin cũng đã trải qua lần Halving thứ hai, giảm số lượng BTC được tạo ra trên mỗi khối từ 25 xuống còn 12.5. Mặc dù không phải là yếu tố duy nhất góp phần vào mức giá kỷ lục của Bitcoin vào năm 2017, sự kiện này chắc chắn đã thúc đẩy thị trường. Sàn giao dịch phái sinh lớn nhất thế giới, Chicago Mercantile Exchange (CME), ra mắt chỉ số giá BTC, phản ánh sự gia tăng nhận thức và tham gia của các tổ chức vào thị trường tiền điện tử.
2017: Năm của ICO
Năm 2017 được coi là một cột mốc quan trọng trong lịch sử tiền điện tử. Tổng cộng có 435 đợt ICO được tổ chức, với số tiền huy động lên tới 5.6 tỷ USD. Một trong những ICO nổi bật nhất là Filecoin, dự án đầu tiên tuân thủ SAFT (Thỏa thuận đơn giản cho token trong tương lai) theo quy định của SEC. Trong năm này, Binance, do Changpeng Zhao sáng lập, đã huy động 15 triệu USD từ ICO, mặc dù Trung Quốc đã thực hiện lệnh cấm đối với các ICO vào tháng 9.
Lĩnh vực Tài chính phi tập trung (DeFi) bắt đầu thu hút sự chú ý với sự ra mắt của stablecoin DAI được thế chấp bằng tiền điện tử. Tổng giá trị khóa (TVL) của DeFi lần đầu tiên đạt 1 triệu USD. Game NFT đầu tiên, CryptoKitties, nhanh chóng thu hút sự quan tâm, khiến khả năng giao dịch của Ethereum gần như chạm giới hạn.
Cùng thời điểm này, Nhật Bản đã chính thức công nhận Bitcoin là một loại tiền tệ vào năm 2017, tạo ra môi trường pháp lý thuận lợi cho thị trường. Ngân hàng tư nhân Falcon, có trụ sở tại Thụy Sĩ, trở thành ngân hàng đầu tiên bán Bitcoin trực tiếp cho khách hàng. CME và CBOE (Chicago Board Options Exchange) đã công bố các hợp đồng tương lai Bitcoin, cho thấy sự tham gia của các tên tuổi lớn từ lĩnh vực tài chính truyền thống vào không gian tiền điện tử.
2018: Bitcoin lập kỷ lục lịch sử
Vào cuối năm 2017, Bitcoin đã đạt đến một mốc cao nhất mới khi giá trị của nó tăng lên 19,700 USD. Sự kiện này không chỉ kích thích sự phát triển của các loại tiền điện tử khác mà còn làm tăng tổng vốn hóa thị trường tiền điện tử vượt qua 820 tỷ USD, với 1 tỷ USD đầu tư từ các quỹ đầu tư mạo hiểm. Năm này cũng chứng kiến sự ra mắt của Bitget, đánh dấu bước tiến đầu tiên trong việc áp dụng giao dịch xã hội trong lĩnh vực tiền điện tử. Fidelity đã giới thiệu nền tảng tiền điện tử dành cho tổ chức, trong khi Thụy Sĩ cho phép công dân sử dụng Bitcoin để thanh toán thuế. Các cơ quan quản lý toàn cầu bắt đầu đón nhận công nghệ blockchain, với Liên minh châu Âu cam kết đầu tư 300 triệu USD cho các dự án blockchain, và chính phủ Hàn Quốc cũng đã chi 9 triệu USD cho lĩnh vực này.
2019 – Hiện tại: Thành phần quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu
Bất chấp những hoài nghi, thị trường tiền điện tử đã chứng minh được giá trị của mình. Cuối cùng, tiền điện tử đã được công nhận là một loại tài sản mới trên toàn cầu, trở thành phần không thể thiếu trong hệ thống tài chính quốc tế. Mặc dù vẫn còn nhiều thử thách phía trước, sự phát triển này đã để lại dấu ấn rõ rệt.
2019: Thời kỳ bùng nổ mạnh mẽ!
Trong năm này, tổng số giao dịch Bitcoin đạt 400 triệu, trong khi Ethereum ghi nhận hơn 1 triệu giao dịch hàng ngày. Facebook, một trong những công ty công nghệ hàng đầu, đã công bố kế hoạch phát triển đồng tiền kỹ thuật số riêng, trong khi JPMorgan phát hành JPM Coin, đồng tiền đầu tiên được ngân hàng hỗ trợ tại Mỹ. Tuy nhiên, an ninh vẫn là một vấn đề lớn trong năm này. Bảy sàn giao dịch tiền điện tử, bao gồm Binance và BitHumb, đã bị tấn công, gây thiệt hại gần 160 triệu USD, làm dấy lên sự hoài nghi về niềm tin trong lĩnh vực, đặc biệt liên quan đến mô hình Ponzi OneCoin.
2020: Ngày “Thứ Năm Đen” và sự bùng nổ ngoạn mục
Ngày 12 tháng 3 năm 2020, được gọi là “Thứ Năm Đen,” đã gây ra cú sốc lớn cho thị trường. Bitcoin và Ethereum đồng loạt mất 50% giá trị chỉ trong một ngày, trong khi DAI, một đồng tiền quan trọng trong DeFi, cũng giảm mạnh. Tuy nhiên, DeFi đã nhanh chóng hồi phục với sự xuất hiện của các dự án như Compound, Yearn Finance, SushiSwap và Pickle Finance. UniSwap, một “kỳ lân” thực sự, đã phổ biến khái niệm airdrop; tổng giá trị DeFi TVL đã tăng lên 10 tỷ USD, gấp 10,000 lần so với năm 2017. Sự gia tăng hoạt động trong DeFi, chủ yếu diễn ra trên nền tảng Ethereum, đã dẫn đến tình trạng tắc nghẽn và phí gas cao. Ethereum đã bắt đầu chuyển đổi từ cơ chế đồng thuận PoW sang PoS, với lộ trình staking cho Ethereum 2.0 (Giai đoạn 0). Ngày càng nhiều tổ chức tham gia vào lĩnh vực tiền điện tử, bao gồm các nhân vật nổi tiếng như Paul Tudor Jones, Michael Saylor và Stan Druckenmiller, cùng với các công ty lớn như CitiBank và Grayscale. S&P Dow Jones thông báo về việc ra mắt chỉ số tiền điện tử, trong khi Visa tích hợp USDC vào phương thức thanh toán, và LinkedIn cho biết blockchain là kỹ năng được tìm kiếm nhiều nhất trong năm.
2021: Kỷ Nguyên Của DeFi, NFT và Metaverse
Năm 2021 đã ghi dấu một bước chuyển mình mạnh mẽ trong ngành tiền điện tử. Coinbase đã chính thức lên sàn chứng khoán, trở thành một trong những đợt IPO lớn thứ bảy trong lịch sử nước Mỹ. Giá Bitcoin đạt đỉnh 70.000 USD, kéo theo vốn hóa thị trường của nó vượt qua 1 nghìn tỷ USD. Một trong những bản nâng cấp quan trọng của Ethereum, EIP-1559, đã được triển khai, giúp giảm bớt tình trạng phí gas cao, mặc dù chỉ đạt được một phần mong đợi. Các đối thủ cạnh tranh như Avalanche và Solana nhanh chóng vươn lên, lọt vào top 10 đồng tiền điện tử hàng đầu. Thị trường DeFi đã ghi nhận mức tăng trưởng 600% so với năm trước, đạt đỉnh 200 tỷ USD, nhưng cũng phải đối mặt với những rủi ro lớn khi 7,7 tỷ USD bị thiệt hại do gian lận và tấn công, tăng 81% so với năm 2020.
Một điểm nhấn nổi bật trong năm là sự bùng nổ của NFT. Tác phẩm nghệ thuật của Beeple đã xác lập kỷ lục với mức giá 69,3 triệu USD bằng Ethereum tại Christie’s, một trong những nhà đấu giá hàng đầu ở Mỹ. Đây chỉ là khởi đầu cho cơn sốt NFT trong năm 2021, với các cái tên nổi bật như CryptoPunks, CryptoKitties và Bored Ape Yacht Club. Những thương hiệu lớn như Adidas và Nike cũng tham gia thị trường với các sản phẩm kỹ thuật số mới. Axie Infinity đã trở thành trò chơi NFT đầu tiên thành công rực rỡ, mở ra xu hướng NFT trong Metaverse – không gian ảo với đồ họa chất lượng cao. Tổng giá trị giao dịch NFT trong năm 2021 đạt 23 tỷ USD.
Các chính phủ trên thế giới có những cách tiếp cận khác nhau đối với công nghệ blockchain. El Salvador đã công nhận Bitcoin là tiền tệ hợp pháp, trong khi Trung Quốc thực hiện lệnh cấm toàn diện đối với mọi hoạt động liên quan đến tiền điện tử và thử nghiệm Nhân dân tệ kỹ thuật số. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) vẫn tiếp tục từ chối phê duyệt ETF tiền điện tử, chỉ có Bitcoin ETF dựa trên hợp đồng tương lai (BITO) được thông qua. Tuy nhiên, các quỹ ETF ở Bắc Mỹ đã được chấp thuận từ các cơ quan quản lý Canada, với Bitcoin ETF đầu tiên (BTTC) chính thức ra mắt trên Sàn giao dịch chứng khoán Toronto.
2022: Thử Thách Sự Bền Bỉ
Khi bước sang năm 2022, thị trường khởi đầu với nhiều tín hiệu tích cực, nhưng mọi thứ đã thay đổi từ tháng 5. Sự sụp đổ của stablecoin thuật toán trị giá 18 tỷ USD từ Terra và Tether đã tạo ra làn sóng hoảng loạn khi mất peg, khiến giá trị Bitcoin giảm xuống gần mức đáy của chu kỳ tăng trước đó. Nỗi sợ hãi bao trùm thị trường, nhưng điều này không ngăn cản các BUIDLer tiếp tục theo đuổi đam mê của họ. Những người đã trải qua các biến động trong thập kỷ trước biết cách tận dụng thời điểm khó khăn; mặc dù thực tế khắc nghiệt, họ vẫn kiên trì làm việc trong giai đoạn này. Còn lại sáu tháng để suy ngẫm, giữ bình tĩnh và chờ đợi những gì sẽ đến. Như câu hỏi thường được đặt ra: “Liệu Bitcoin có phải đã chết? Có lẽ đây chỉ là khởi đầu.”
